“Би соёлын тэргүүний ажилтан гэж цоллуулах дургүй. Бас тоглолтод оролцохдоо гоцлол хөгжимчин гэж зарлуулахаас татгалздаг” хэмээн даруухан ярих тэрбээр хорь гаруйхан насандаа соёлын тэргүүний ажилтан цол тэмдгээр шагнуулсан хэмээн хамт олон нь ихэд үнэлдэг юм билээ. Дэлхийд цорын ганц хэмээгддэг Төрийн их найрлын морин хуурч Б.Ганбаттай морин хуур хөгжим болон морин хуурч гэх мэргэжлийн талаар ярилцлаа.
-Яагаад заавал морин хуурч болохоор шийдсэн юм бэ?
-Урлагийн гэр бүлд төрж, өссөн маань намайг морин хуурч болоход багагүй нөлөөлсөн. Ээж, эгч гээд манайд урлагийн салбарт ажилладаг хүн олон. Аав минь ч морин хуурч байсан. Анх аавынхаа мэргэжлийг өвлөе гэж бодоод л морин хуурч болохоор шийдэж байлаа.
-Хэдийнээс морин хуур тоглож байна вэ?
-Тавдугаар ангид байхаасаа морин хуур тоглож эхэлсэн. Түүнээс хойш Хөгжим бүжгийн коллеж, СУИС-д суралцаж, ҮДБЭЧ-д ес дэх жилдээ ажиллаж байна.
-Бусап ардын хөгжмүүдээс морин хуур юугаараа онцлог вэ?
-Морин хуур бусад хөгжмийн зэмсгүүдээс ялгаатай тал олонтой. Утсан хөгжмийн төрөлд гэхэд л хялгасан хөгжим гэдгээрээ ялгаатай. Түүнчлэн олонх утсан хөгжмийн гриф буюу модон дээр нь хуруугаараа дарж тоглодог бол морин хуурыг хөндий утсан дээр өндөг, хумсны толиогоор дардаг онцлогтой. Манайхан ЮНЕСКО-гийн дэлхийн биет бус соёлын өвд морин хуураа бүртгүүлсэн. Дэлхийд ганцхан монголчууд л морин хуур хөгжимтэй.
-Өвөрмонголчууд ч бас морин хуур тоглодог биз дээ.
-Тийм ээ. Гэхдээ тэдний тоглож буй хөгжим хэлбэр хийц, дугаралт гээд бүхий л зүйлээрээ ялгаатай. Харин манай улсад бол үлгэр туультай зэрэгцэн үүсэн бий болсон морин хуур өнөөдөр ч хөгжсөөр л байна.
-Зарим хуур урлаачид морин хуурыг сонгодог хэлбэртээ дөхсөн гэдэг билээ.
-Гэхдээ хийл шиг стандарттай болж чадаагүй л байна. Манай хуур урлаачид бүгд өөрсдийн арга барил, техникээр морин хуур хийж байна. Гэхдээ уртын дуу, хөөмийг ардын урлагийн төрөл гэдэг ч сонгодог болчихсон гэж хэлж болно. Гадаадын ямар ч мундаг дуурийн дуучин ардын болон уртын дуу дуулж чаддаггүй. Түүнд биеийн онцлог, орчин гээд бүхий л хүчин зүйл нөлөөлж байгаа. Түүнтэй адил морин хуурыг ч хар арьстай хүн бол тоглож чадахгүй.
-Яагаад?
-Хар арьстан гэлтгүй япон хүн ч хэзээ ч монгол хүн шиг морин хуур тоглож чадахгүй. Учир нь Японд говь байхгүй. Тэд тал нутаг гэж ямар байдгийг мэдэхгүй. Тиймээс тал нутгийн нүүдэлчин хүн шиг сэтгэж, морин хуур тоглож чадахгүй. Би Японд тоглолтоор явж байхдаа говийн тухай баримтат кино үзүүлж, хөгжмөө тоглож байсан. Тэр тоглолтын дараа цөөнгүй япон хүн говь үзэхээр ирж байсан шүү.
Саяхан Японд нэгэн аялал жуулчлалын компани сонирхолтой санал гаргасан байна билээ. Тэд Монголын талд хараагүй хүмүүст зориулсан жуулчны бааз байгуулах бодолтой байгаа. Хараагүй хүн хэнээр ч замчлуулалгүй өөрийн хүссэн зүгтээ алхахад тал нутаг барагдахгүй, хөлд нь торох зүйл байхгүй гэж тайлбарлахаар хүмүүс их сонирхож байна гэсэн.
-Төрийн их найралд ямар хөгжмийн зэмсгүүд байдаг вэ?
-Ерөнхийлөгчийн зарлигаар 120 хөгжимчний бүрэлдэхүүнтэй “Монгол Улсын төрийн их найрал” гэж байгуулагдсан. Одоо морин хуур, их хуур, дунд хуур, ятга, ёочин, лимбэ, бишгүүр зэрэг арав гаруй төрлийн хөгжмийн зэмсгээр тоглож байна. Саяхан Японы томоохон хөгжмийн үйлдвэрт захиалга өгч Гандантэгчинлэн хийдэд үлээдэг бүрээг хөг, даралттай болгон хийлгэсэн. Дандаа ардын хөгжмийн зэмсгээр тоглодог, ийм том хэмжээний чуулга дэлхийд өөр байхгүй. Хятадын найрал хөгжим гэхэд л сонгодог хөгжмийн зэмсгүүдтэй байх жишээтэй. Бидний тоглож байгаа хөгжмүүд ч бас хөгжмийн зэмсгийнхээ онцлогт тохируулсан найруулга, өнгө аястай байдаг.
-Голчлон ардын урлагийн бүтээлүүдийг тоглодог уу?
-Мөн сонгодог бүтээлүүдээс ч тоглодог. ҮДБЭЧ-ын 60 жилийн ойн тоглолтын үеэр ардын хөгжмийн тоглолт хийсэн. Уг тоглолтод Монголын хөгжмийн зохиолчдын бүтээл, дэлхийн сонгодгууд болон киноны хөгжим гээд төрөл бүрийн хөгжмийг өөрсдийн хөгжмийн зэмсгийн онцлогт тохируулан найруулгыг нь өөрчилж тоглолоо.
-Дэлхийн бусад орны иргэд морин хуурыг багагүй сонирхдог ч монголчууд үндэсний хөгжмөө хэр сайн мэддэг вэ?
-Энд тэнд тоглолтоор явж байхад “Хөөх морин хуур чинь ийм сайхан аялгуутай юм уу. Дэргэд нь суугаад сонсож байсангүй. Зурагтаар үзэхээс цаашгүй байлаа” гэх хүн ч цөөнгүй тааралддаг. Тоглолтын дараа утасдаад, гэртээ урьж зурагтаа унтраан, хийж буй ажлаа хойш тавин гэр бүлээрээ шимтэн сонсох хүмүүс ч гардаг. Тиймээс хөгжмийн боловсрол эзэмшүүлэх талаар удирдах албан тушаалтнууд зохих арга хэмжээ авбал зохилтой юм шиг санагддаг. Намайг Японы дунд сургуулийн хүүхдүүдэд морин хуурын тухай лекц уншиж байхад арваадхан настай хүүхдүүд их анхааралтай сонсож, хүлээн авч байсан. Дунд сургуулийн сурагчдад хичээлийн хуваарьт нь тусгайлан цаг гаргаж наанадаж үзвэр үзэх соёлын талаар ч мэдлэг олгох хэрэгтэй юм шиг санагддаг. Залуучууд нийтийн дуу санй мэддэг атлаа, ардын дуу, хөгжийн тухай мэдлэг муутай. Тэр талаар сонирхдог ч үгүй. Нийтээрээ сонирхож, нийтийн дууг сонсдог шигээ шимтдэг байх албагүй ч үндэсний урлагаа хайрлаж, эрхэмлэх ухааныг тэр хичээлээрээ дамжуулан зааж сургасан ч болох.
Япончууд хөгжмийн тоглолтыг нүдээ анин сонсдог юм билээ. Тэр бол нэг төрлийн соёл. Хөгжмийн аялгууг нүдээ анин бүхий л сэтгэл зүрхээрээ мэдрэн сонсож байгаа хэрэг. Японд анх тоглолтоор очихдоо “Өө энэ нөхдүүд чинь унтаад байгаа юм байх даа” гэж дотроо бодоод их сэтгэлээр унасан. Гэтэл сүүлд нь хүмүүсээс сонсвол унтах биш, харин ч чин сэтгэлээсээ сонсдогийг мэдсэн. Тэд бүр уртын дуучин Норовбанзад гуайн дуулахыг нь сонсоод “Газраас дээшээ хөөрөн, жингүйдэж байгаа юм шиг сэтгэгдэл төрсөн. Энэ ямар агуу урлаг вэ” гэж уулга алдаж байсан гэдэг.
-Ер нь гаднын орнуудад ардын урлаг нь хэр нэр хүндтэй байдаг вэ?
-Хамгийн нэр хүндтэй тоглолт нь ардын урлагийн тоглолт л байдаг. Энэ төрлийн тоглолтын тасалбар гэхэд л хамгийн өндөр үнэтэй байх жишээтэй. Тухайн улсад ямар ч нэр хүндтэй шоу тоглолт болсон тасалбар нь ардын урлагийн тоглолтынхоос бага байх ёстой гэдгийг холбогдох хууль, дүрэмдээ заачихсан байдаг юм билээ. Манайд бол үндэсний хөгжмийн тоглолтыг найман мянгаар үзэх хүн цөөн байхад хошин урлагийн тоглолт 10 мянган төгрөгийн үнэтэй байсан ч тасалбар нь эрэлт ихтэй байдаг. Угтаа эсрэгээрээ байх ёстой юм байна л даа.
-Тэгэхээр хөгжимчид нь ч бас их нэр хүндтэй байдаг байх нь ээ?
-Тийм ээ. Хөгжимчин нь хажуудаа туслахтай байдаг юм билээ. Тэгээд тоглолт хооронд тусгайлан бэлдсэн өрөөнд орж, дараагийн тоглолтынхоо аялгууг бодож, өөр зүйлд сатааралгүй, анхаарлаа төвлөрүүлдэг. Тоглолтынх нь цаг болмогц узелиэр хөгжимчинд мэдэгдэж, тухайн хөгжимчин зөвхөн өөрийгөө л тайзан дээр авчирч байсан. Манайхан бол дараагийн тоглолт хүртэл хөшигний ард хөгжмөө тэвэрч зогсон, дараагийн зохиолын ноотоо эрэн будилж байдаг.
Уг нь хангамж сайтай бол хөгжимчин бид ч бас талхны мөнгөний төлөө энд тэнд тав арван төгрөгний төлөө тоглож суухгүй зөвхөн урдах ажилдаа анхаарал хандуулж, чанартай “бүтээгдэхүүн” гаргахыг зорино. Би хүмүүст энгийнээр тайлбарлахдаа бид бол үйлдвэрийн ажилчидтай адилхан. Бидний үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүн бол хөгжим гэдэг юм. Тиймээс чанартай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байж л бид ард түмний анхаарлыг илүү татаж, үндэсний хөгжмөө сурталчилна.
-Хүмүүс гоцлол хөгжимчдийг их сайн уран бүтээлч гэж боддог. Гэтэл найрал хөгжмийн бүрэлдэхүүнд байгаа хөгжимчин ч бас их чухал үүрэгтэй гэдэг юм билээ.
-Мэдээж гоцлол хөгжимчин бусдаас онцлог, ур чадвар сайтай байх ёстой. Гэхдээ тэглээ гээд найрал хөгжимчнийг ур чадвар муу, үүрэг багатай гэж ойлгож болохгүй л дээ. Нэг хөгжим үгүй болоход цогц байх ёстой хөгжмийн зохиол дутуу дулимаг болчихдог. Тиймээс хөгжимчин хүн тайзан дээр гараад суучихсан л бол бие засах, утсаар ярих эрхгүй. Тэр ч байтугай “Үхээгүй л бол ажилдаа ир” гэсэн бичигдээгүй дүрэмтэй. Урлагийнхныг хагас цэргийн зохион байгуулалттай байдаг. Өглөө ажилдаа ирээд хуураа барин бэлтгэл хийж байгаад гарахад харанхуй болчихсон байх тохиолдол ч цөөнгүй. Тийм болохоор урлагийнхан хоол ундаа цаг хугацаанд нь идэж, нойроо бүрэн авч чаддаггүй хүмүүс. Нэг ёсондоо биеэ гаргуунд нь гаргачихдаг. Гэсэн ч сэтгэлээрээ баян.
-Гэхдээ урлагийнхан тэр дундаа хөгжимчид биеэ гамнах хэрэгтэй биз дээ. Спортоор хичээллэж болохгүй гэх мэт хориглодог зүйлс олон байдаг гэсэн.
-Гар гэмтчихвэл бид хоолноосоо сална гэсэн үг. Тиймээс ямар ч спортоор хичээллэж болохгүй. Гурил зуурч, юм угаахыг ч хориглодог. Монголд тэр бүхнийг хийхгүй, зөвхөн хөгжмөө тоглоод суух аргагүй л дээ. Тэр ч байтугай тоглолт болохоос нэлээд хэдэн цагийн өмнө ирж, гараа дулаахан байлгах ёстой байдаг. Гаднаас орж ирэнгүүтээ хуураа барин тоглоно гэдэг их хүнд. Гар бээрсэн хөгжим тоглох аргагүй болдог.
No comments:
Post a Comment