“Анхаараарай, анхаараарай. Малчид, ард иргэдийн анхааралд. Ойрын хоногуудад зарим газраар хур тунадас орж, ихэнх нутгаар хүчтэй салхи шуургатай” гэсэн сэрэмжлүүлэг үе үехэн мэдээллийн хөтөлбөрийн дундуур явдагийг бид сайн мэднэ. Яг л үүнтэй ижил сэрэмжлүүлэг мэдээ барууны цахим хуудсуудад гарах болоод багагүй хугацааг үджээ. Өчигдөр гэхэд л “Хятадын өмнөд хэсгээр хур тунадас орж, хойт хэсгээр түйрэн шуурна” гэсэн мэдээлэл www.english.cri.cn цахим хуудаснаа гарсан байх юм. Морин хуур, хөөмий, наадамтай барьцан Монголоор овоглох болсон түйрэн гэх байгалийн үзэгдлийн тухай монголчууд бид өөрсдөө ч мэдээгүй байхад хятад, япон, солонгос төдийгүй барууныхан ч андахаа больж. “Sandstorm” буюу “Duststorm” хэмээн нэрийдсэн эл үзэгдэл үнэндээ Монголынх мөн үү.
Эртний танил шар шороон шуурга
Урин дулааны цагтай уралдан дэгддэг түйрэн үнэндээ хүн төрөлхтний шинэхэн танил биш. Түйрэнгийн тухай анхны тэмдэглэл бүр ХТӨ 524 (Христийн тооллын өмнөх) онд бичигдсэн байх юм. Түүхчдийн таамаглаж буйгаар Египетийн Сива хэмээх газар Персийн хунтайж хоёрдугаар Камбисесийн арми түйрэнд өртөж багагүй хохирол амссан байна. Түүнээс хойш 1930 онд Америк, Канадад, 1934 онд Канадад гарсан гэх түүхэн хуанли ч бий. Тэднээс хамгийн алдартай нь 1935 оны “Хар баасан гариг” нэрт түйрэн. Дөрөвдүгээр сарын 14-нд Калифорни мужид дэгдсэн түйрэн 26.8 м/сек хурдалж, 300 мянган тонн газрын хөрсийг тэнгэрийн хаяанд босгосон түүхтэй.
Суурин соёл иргэншлийн үр дагавар
Түйрэнг суурин соёл иргэншлээс үүдэлтэй хэмээн үзэх эрдэмтэд ч цөөнгүй гардаг. Ингэж үзэхээс ч аргагүй шалтаг тэдэнд бий. Сул хэмээн эндүүрдэг говийн хөрс ч өнгөн хэсэгтээ түйрэн дэгдээчихээргүй хатуу байдаг. Энэ нь газар тариалан, хүн машүины хөлд талхлагдах гэх мэт гаднын нөлөөллөөр суларсны улмаас хүчтэй салхи дэгдэх үед жижиг ширхэг бүхий шар шороо агаарт дэгдэж, түйрэн үүсгэдгээс тэр. Агаарт дэгдсэн шар шороо амархан буудаггүй тул түйрэн нэг нутгаас нөгөө рүү дүрвэсээр хэдэн зуун мянган км нүүдэллэх нь ч түгээмэл. Энэ л учир шалтгааны улмаас өнөөх “Монголоор” овоглосон түйрэн америкчуудыг бухимдуулж, хэвлэлийн баатар болчихдог аж.
Түйрэн Монголынх биш
Хэдийгээр түйрэнгийн тухай европ, азиудын хийсэн судалгаа багагүй байдаг ч бурууг бусдад тохох гэсэн санаа түймэр мэт түргэн дэгдэх түйрэнг Монголоор овоглох шалтгаан болдог талтай.
Үнэндээ цаг уурын эл үзэгдэл Сахарын цөл, Азийн говь, цөлөөс эхтэй хэмээн тайлбар тольд тэмдэглэсэн байдаг. Тэр ч байтугай Иран, Пакистан, Энэтхэг, Хятадын шуурга Номхон далайд түйрэн дэгдээдэг гэсэн тодотгол ч тайлбар тольд тэмдэглээстэй бий.
“Тэгвэл яагаад дэлхий нөгөө бөөрөнд дэгдэж буй шар шороон шуургыг Монголоор овоглоод байгаа юм бэ” гэсэн асуулт эрхгүй төрж байгаа биз. Өдрөөс өдөрт нүүж буй өмнө зүгийн цөлжилт сүүлийн жилүүдэд гарч буй түйрэнгийн гол шалтгаан болоод буй. Хятадын баруун нутаг, Монголын баруун өмнөд нутгаас боссон шар шороо, Япон, Солонгос, цаашилбал Америк хүрч байгаа нь энэ ярианы эх үүсгэвэр болоод байгаа юм.
Бидний дунд сургуульд үзэж байсанчлан агаарын даралтын өөрчлөлтөөс бий болсон хүчтэй салхи, шуурга суларсан газрын хөрсийг 1.6 км өндөрт хөөргөж чаддаг шидтэй. Бас түүнээс хэдэн зуун мянга дахин хол газар зөөнө. Тиймээс түйрэнгийн гол буруутныг тогтоох амаргүй. Гэхдээ л “Муу л бол хойт овоохой” гэдэгчлэн түмэнд түвэг удсан түйрэнг Монгол руу түлхэхийг зөвшөөрлийг эрдэмтэд олгоогүй л байна. Тэр ч байтугай БНСУ, Монгол эрдэмтдийн хамтарсан судалгааны багийнхан Хятад, Монголынх гэж ялгах биш, Азийн гэх нь зүйтэй гэдэгт санал нэгдээд буй.
No comments:
Post a Comment