Шүдний өвчлөлийн буруутан нь хэн бэ?

Шүдний ломбо тавиулчихаад гэмших сэтгэгдэл төрж байна уу? Энэ бүх үр дагавар зөвхөн таны буруугаас болоогүй ч байж мэднэ. Зүгээр л таны хэрэглэдэг хүнсний бүтээгдэхүүн чинь хэтэрхий зөөлөн байж болох юм. Угтаа та бид яг л өвөг дээдэс шигээ хатсан мах л зажилж суух учиртай аж. 
Хойд Кэролинд болсон эрүү болон амны хөндийн эрүүл ахуй, түүний хувьсал хөгжил сэдвээр болсон бага хурлын үеэр мэргэжилтнүүд болон судлаачид, эрдэмтэд “Бидний хооллолтын байдал элэнц хуланцын үеийнхээс огт өөр болсон. Энэ нь амны хөндийн элдэв өвчлөл, шүдний гажиг түгээмэл болох үндсэн шалтгаан болж буй” гэх дүгнэлтийг дуу нэгтэй хүлээн зөвшөөрчээ.
Эл дүгнэлтийг Лондоны коллежийн биоархеологийн профессор Саймон Хилсоны эртний хүмүүсийн амны хөндийн судалгаан дээр үндэслэж хийсэн байна. Тэрбээр эл судалгааныхаа тухай “Антропологийн мэдээллүүдээс харахад бидний өвөг дээдсийн шүд илүү бат бөх байсан гэх дүгнэлт гардаг. Ингэхдээ бид зөвхөн чулуужсан олдворуудад шинжилгээ хийж түүнээсээ дүгнэлт гаргасан юм биш. Бүр саяхныг хүртэл тодруулбал газар тариалан эрчимтэй хөгжихөөс өмнөх үеийнхэнтэй адилхан хооллолттой 1950-аад оноос өмнөх үеийн бушменуудын анатомийн бүтцийг судалж, дүн шинжилгээ хийсэн” гэжээ.
Анчдаас тариаланч руу шилжих үе бүр 13 000 жилийн өмнө эхэлсэн нь хүн төрөлхтөнд шүдний эмгэг гэх бас нэгэн шинэ зүйлийг өгсөн. Аж ахуй эрхлэлтийн эл өөрчлөлтийн үр дүнд бидний хүнс илүү зөөлөн болж, эрүү чилтэл зажлах шаардлагагүй болсон байдаг. Энэ нь эрүүний бүтцэд шууд шөлөөлж, хүн төрөлхтний эрүү улам бүр жижгэрсэн байна.
“Бидний хүнс ердөө л жимс жимсгэнэ, мах, ногоо, үр тариа, самар гэсэн орцтой байсан бол өдгөө хэрэглэж буй хүнсний ихэнх нь шууд хэрэглэхэд бэлэн болгож боловсруулсан чихэр ихтэй, зөөлөн болж хувирсан” хэмээн Ньюкэстл их сургуулийн Нүүр ам судлалын сургуулийн профессор Жимми Стил тайлбарласан байна.
Хамгийн эмгэнэлтэй нь эл хувьслын үр дүн энэ хэвээр цааш үргэлжилбэл хүн төрөлхтний бие махбодид дахин хувьсал гарч, бид шүдгүй болж мэдэх нь гэсэн дүгнэлтэд эрдэмтэд хүрээд буй.

Орсгой болох
Орсгой болох нь шууд хамааралтай байдаг шүд болон эрүүний харьцаа алдагдсантай холбоотой. Үүний нэг илрэл нь шүдний зуулт буруу байх явдал. Их Британид гэхэд л 12 настнуудын гурван хүүхэд тутмын нэгийнх нь шүдний зууль буруу байна гэсэн статистик баримт бий. Мэдээж энэ бүхний гол шалтгаан нь өнөөх эрүүний дасгал болох зажлах үйл явц багассаных.
Эртний хүмүүст ийм эмгэг бараг байдаггүй бай. Эртний Египетийн Фарао Акенатон (НТӨ 1353-1333) олдсон 94 араг ясыг судлахад тэдний нэгэнд ч ийм эмгэг илрээгүй байна.
“Египетчүүд ихэвчлэн ширхэг ихтэй зажлууртай хоол хүнс хэрэглэдэг байснаас тэдний дунд шүдний өвчлөл бага байсан гэж шууд дүгнэн хэлэх боломжтой. Хоол зажлуур ихтэй байх нь хүүхдийн шүд болон эрүүний хөгжилд эергээр нөлөөлөөд зогсохгүй, орсгой болохоос ч урьдчилан сэргийлдэг” хэмээн профессор Стил өгүүлжээ.

Шүд цөөрөх
Хүн дөрвөн агт араатай, нийт 32 шүдтэй байх ёстой хэмээн анатомийн хичээл дээр бид үздэг. Харамсалтай нь орчин цагт энэ тоо дунджаар 25.7 болон буураад байгааг эрүүл мэндийн салбарынхан судалгаагаар тогтоожээ. Учир нь эрүүний хөгжил муугаас амны хөндийн зай багасч, энэ нь шүдний тоонд шууд нөлөөлсөн байх нь. Ихэвчлэн 18-25 насныханд агт араа ургадаг байсан бол орчин цагт агт араа ургах нь бүр нүдний гэм болж.
“Энэ бүхэн нь өнөөх нь зажлах үйл явцаас үүдэлтэй. Эрт үеийнхэн махаа зажилж, энэ нь эрүүний ясны хөгжлийг дэмжин, бат бөх, том болгож, тиймээс ч өнөөх байх ёстой 32 шүд бүгд ургадаг байж” хэмээн доктор Картер тайлбарласан байна.
Гэхдээ эл эмгэгийг хөхөөр хооллохоос эмэгтэйчүүд татгалздаг болсонтой холбон тайлбарлах эрдэмтэд ч байдаг. Хөхөө хөхөх нь багачуудыг буйлны өвчлөлөөс сэргийлдэг гэж тэд үздэг.
Юутай ч Хойд Америкт 1920-1940-өөд онд амьдарч байсан индианчуудын 370 хүний ясанд судалгаа хийхэд шүд дутах, эсвэл муруй байх тохиолдол илрээгүй бол орчин цагийн хүмүүсийн дунд зуулт зөрөх, шүд дутах болон бусад ясны эмгэг цөөнгүй илэрсэн байх юм.
Буйлны өвчлөл
Буйл хавдах, үрэвсэх, халдварлах нь хамгийн түгээмэл тохиолддог бэрхшээл. Насанд хүрэгчдийн тал хувь нь буйлны өвчлөлтэй байдаг аж. Бас л эртний хүмүүс ийм өвчин гэдгийг бүр мэддэг ч үгүй байсан гэхэд хилсдэхгүй.
Тайваний НТӨ 1800-500 оны үед амьдарч байсан хүмүүсийн биед шинжилгээ хийхэд амны хөндий, буйлны ямар нэгэн өвчнөөс шаналж байгаагүй нь тогтоогджээ.
“Буйлны элдэв өвчлөл бий болох шалтгаан нь мөн л хатуу мах, зажлууртай ногоо хэрэглэхээ больсонтой холбоотой. Эдгээр хүнс нь байгалийн оо болдог байж” хэмээн Картер эмч тайлбарлажээ.

Хорхойтох
Нас нэмэх тусам хөгшрөлттэй хамт сэтгэл зовниулдаг бас нэг өвчин бол шүд цоорох. Харин эртний хүмүүсийн дундах эл өвчлөлийг тоолбол таны нэг гарын таван хуруу хангалттай хүрэлцэнэ хэмээн профессор Хилсон сонирхуулсан. Гэтэл байдал өнөөдөр огт өөрөөр эргэсэн.
Их Британийн насанд хүрэгчдийн 55 хувь нь нэг ба түүнээс олон цоорсон шүдтэй байна гэсэн судалгаа бий. Бүр 15-аас доош насныхан ч хэдийнэ шүдний цоорол гээчийн зовлон амссан байх юм.
“Нүүрс ус ихтэй хүнсний бүтээгдэхүүн ихээр хэрэглэх нь амны хөндий дэх нян үржих таатай орчныг бүрдүүлдэг. Мөн амны хөндийн хүчиллэг байдлыг нэмэгдүүлж, шүд хайлах явцыг түргэсгэдэг” хэмээн Шүдний институтын профессор Филип Марш тайлбарласан.
Гэхдээ хамгийн их нөлөөлсөн хүчин зүйл бол хүнсэндээ чихэр ихээр хэрэглэдэг болсон явдал. Ялангуяа 1800-аад оноос эхлэн британичууд элсэн чихэр бол тансан хэрэглээ гэж үзэх болсон байна. Үр дүнд нь шүдний цоорол хүн төрөлхтний толгойн өвчин болж.

Тэгвэл бид юу хийх вэ?
Цөөнгүй эрдэмтэд эрүүний булчинг сайн ажиллуулж, зажлах үйлдлийг дөрвөн настай байхаас нь олон давтуулдаг болсноор энэ асуудлыг шийдэж болно гэж үзэж байна. Хатуу мах, үр тариа, зажлууртай ногоо хэрэглэх нь тустай гэж үзэх ч эрдэмтэн цөөнгүй байна.
Харин Картер эмч “Бүх төрлийн хүнснийхээ найрлаганд чихрийг аль болох оролцуулахгүй, гаазтай ундаа хэрэглэхгүй байх хэрэгтэй. Мөн ундааг хүйтнээр уух нь шүдийг гэмтээх явцыг багасгадаг. Чихрийн хэрэглээгээ багасгаснаар багагүй үр дүнд хүрнэ” хэмээн зөвлөжээ.