Морин хуурыг ардчиллын ачаар л “амь орж”, айл гэрийн хойморт залрах болсон гэхэд хилсдэхгүй. Нэгэн цагт эх орондоо гологдож байсан ч, өдгөө дэлхий дахинд тоогдон, “Соёлын үнэт өв” болохоо таванд тивд тунхаглуулаад буй эл хөгжмийн онцлог, хөгжлийн тухай “New York Times” сонины Олон улсын хэвлэл “International Herald Tribune”-д нийтэлснийг “Өнөөдөр” уншигчдадаа хүргэе.
Нүд үзүүрлэгдэж байсан хөгжим нүүдэлчин монголчуудын үндэсний бахархал болжээ
Одоогоос яг 20 жилийн өмнө монголчууд ардчилсан төр байгуулж, тунхаглан зарласан тусгаар тогтнолоо жинхэнэ ёсоор эдлэх болсон. Зөвлөлт холбоот улсад уусчихаад байсан тэд энэ үеэс л ул болсон зан заншил, үндэсний урлагаа сэргээж эхэлсэн гэж болно.
Энэ тухай тус улсын соёлын гавьяат зүтгэлтэн, Соёл яруу найргийн академийн тэргүүн Г.Мэнд-Ооёо “Сталин Оросын соёлыг манайд нутагшуулах замаар үндэсний урлаг, ёс заншлыг маань мартагнуулж, монголчуудын үндэсний үзлийг үгүй хийхийг хүсдэг байсан. Хэдийгээр тэр энэ хүслээ биелүүлж чадаагүй ч 1940-1990-ээд оны үед монголчууд уламжлалт соёл, урлагаасаа их холдсон. Бидэнд Чингис хааныхаа нэрийг ч дурдах эрхгүй болсон үе бий. Одоо ч бид орос үсэг хэрэглэж, түүхээ үнэн мөнөөр нь мэдэж чадаагүй л байна” гэжээ.
Монголчууд язгуур соёлоо сэргээж эхэлсэн нь үндэсний урлагаа дэлхий дахинд таниулах, хадгалж, хамгаалан үлдэх зэрэг олон талын ач холбогдолтой байсан ч бас үргэлж сайн үр дүнд хүргэж байгаагүй гэдгийг түүх харуулдаг. Цөөн хүн амтай тус улсын иргэд энэ цагаас л зөрчилдөж, хэд хэдэн бүлэгт хуваагдан мэтгэлцэх болсон байдаг. Уламжлалт соёлоо хадгалж, Их Гүрний үеийн уламжлал, дэг ёсыг баримтлах нь зүйтэй гэж үзэх хэсэг бүлэг байхад крилл үсгийг хэвээр нь үлдээх хүсэлтнүүд ч цөөнгүй гарч ирж. Энэ тэмцлийн дунд эргэлзээгүй дэмжсэн нэг зүйл бол морин хуураа дээдлэх. Үзэл бодлын хувьд зөрчилдөж байсан үндэстнийг нэгтгэсэн цорын ганц зүйл нь эл хөгжмийн зэмсэг ч байж мэднэ. Тиймээс ч засгийн газрынхны анхааралд өртөж, Ерөнхийлөгч нь дээдлэн дэлгэрүүлэх зорилгоор зарлиг баталсан биз. Үндэсний соёлоо сэргээх энэ их ажлын ачаар өдгөө тус улсын урлагийн сургууль бүр морин хуурч бэлтгэх ангитай болж, энэ төрлийн мэргэжилтнүүд хангалттай төрөх болжээ.
Нүүдэлчин үндэстний өв, бэлгэдэл болсон эл хөгжмийн зэмсэг морин толгой, хоёрхон чавхдаст хорвоогийн түмэн өнгийг багтаадгаараа бусад хуураас ялгардаг.
“Монголчууд морио эрхэмлэдэг. Харин хуур нь үзэл, сэтгэхүйг нь хөг аялгуугаар илэрхийлдэг болохоор тус үндэстний гол хөгжмийн зэмсэг нь морин хуур. Тиймээс тэдний дотоод сэтгэлийг ойлгож, мэдэрье гэвэл морин хуурын аялгууг сонсоход л хангалттай” хэмээн СУИС-ын декан Б.Баяраа хэлсэн байдаг.
Хэдийгээр морин хуурын үүсэл гарал тодорхой бус, энэ тухай баримт байдаггүй ч ард түмний ам дамжин яригдсаар ирсэн домог бий. Домог сайн морио алдсан адуучин эр хурдан хүлгээ санагдуулам хөгжмийн зэмсэг хийхээр шийдсэнээр эхэлдэг. Тэрбээр банз модыг авдарлан, мориныхоо арьсаар царлаж, дэл сүүлээр нь утаслан, орой дээр нь ухаант мориныхоо толгойг сийлж мөнхлөв. Ийнхүү сайн хүлгийнхээ дурсгалд морин хуурыг бүтээгээд уран эгшиг аяыг нь ч хурдан хүлгийнхээ мандах нарны туяанаар биеэ шилгээн сэгсэрч, үүрсэх дуу, нүд алдам ногоон талд алхаж гишгэх, арилжаа хатираа, төвөргөөнийг нь ч оруулж сэтгэлээ баясгав гэнэ. Түүнээс хойш монгол гэр бүрт морин хуурын аялгуу сонсогдох болсон юм гэдэг.
Монгол хөгжмийн зүрхэн тольт морин хуур
“Монгол айл бүрт морин хуурыг дээдлэн залах учиртай. Монгол хүн бүрийн бахархан, гайхуулах учиртай зүйлсийн нэг бол яах аргагүй морин хуур” хэмээн Монголын ДБЭТ-ын хөгжмийн зохиолч Б.Шарав хэлсэн байдаг.
Зөвхөн үндэсний уламжлалт баяр ёслолын үеэр төдийгүй ноос савах, ингэ хөөслөх, айраг исгэхэд зэрэг уламжлалт зан үйлд ч морин хуур эгшиглүүлдэг тул энэ хөгжмийн зэмсэг нүүдэлчин ахуйтай салшгүй холбоотой.
Өнөө цагт морин хуур урлах уламжлалт арга ухаан хувьсан өөрчлөгдөж, эл хөгжим сонгодог хэлбэрээ олсон хэмээн мэргэжилтнүүд үздэг. Өнөө цагийн хуурын хялгас илүү өтгөн болж, азарганы 105-130 дэл, сүүлээр хийдэг болсон. Харин их биеийг хонь, ямаа, эсвэл адууны арьсаар царлаж, ногоон өнгөөр буддаг нь бэлгэдлийн шинж чанартай.
“Морин хуур амьдралыг тэр чигт аялгуулан өгүүлэх чадалтай. Тиймээс айл бүр энэ хөгжмийг эгшиглүүлэх учиртай юм” гэжээ.
Зөвлөлт улсын “хараат” байхдаа монголчууд зөвхөн морин хуур гэлтгүй үндэсний бүхий л хөгжим, соёл урлагаасаа татгалзахаас аргагүй болсон. Үүнийг тус улсын цөөнгүй судлаач, эрдэмтэд ярьдаг. Тэдний нэг нь Хөгжим бүжгийн коллежийн гадаад харилцааны хэлстийн дарга Ц.Ариунболд “1930-аад оноос л бид үндэсний хөгжмийн зэмсгээсээ татгалзах болсон” гэсэн юм. Харин тус сургуулийн дэд захирал Н.Ганчимэг “Бид үндэсний хөгжмөө орхиод зогсоогүй түүнийгээ өрнийн сонгодог хөгжмөөр сольсон” хэмээн нэмж өгүүллээ.
Гэхдээ тэд морин хуураа бүр ч зөнд нь хаячихсан юм биш. Хөгжим бүжгийн коллежийн сургалтын хөтөлбөрт морин хуурын хичээл багтсан хэвээр байсан. Гэхдээ хийл, морин хийл, болон бусад дорнын хөгжимтэй хавсарч сургадаг байсан тул морин хуур Монголын хөгжмийн зүрхэн тольт гэдэг утгаа хэдийнэ алдчихаад байсан гэдэг.
Азаар ардчилал гарч үндэсний хөгжим аврагдаж, энэ урлаг ч дахин сэргэж, өнөөдөр цэцэглэн мандаж байна. Үүний нэг баталгаа нь 2002 онд Ерөнхийлөгчийн “Морин хуураа дээдлэн дэлгэрүүлэх тухай” зарлиг. “Зарлиг ёсоор айл өрх бүр морин хуураа хоймроо залж, дээдлэх ёстой” хэмээн Ц.Ариунболд сонирхуулсан. Түүгээр барахгүй төрийн ёслолд морин хуурыг эгшиглүүлэх тухай ч тусгасан байдаг юм билээ.
Хатагтай Н.Ганчимэг “Сүүлийн жилүүдэд морин хуур сурах сонирхолтой хүмүүсийн тоо эрс нэмэгдсэн. Төрийн бодлого ч үүнд багагүй хувь нэмэр үзүүлж байна” гэсэн. Одоогоор тус сургуулийн үндэсний хөгжмийн ангид 170 оюутан суралцдагаас 50 буюу олонх нь морин хуурчийн мэргэжил эзэмшинэ гэсэн тооцоо байдаг.
Гэхдээ Ерөнхийлөгчийнхөө зарлигийг дэмжиж, морин хуураа сурталчлах үйлсэд хувь нэмэр оруулдаг нь ганцхан тус сургууль биш. СУИС ч бас энэ талаар ихээхэн ажил хийдэг байгууллага. “Монголын хөгжмийн зохиолчдын дунд өрнөдөг хамгийн том наадам болох “Алтан намар”-т зөвхөн морин хуурт зориулсан бүтээлээр өрсөлдөгчид ч олширч байна. Энэ нь морин хуурын хөгжил ямар түвшинд хүрснийг илтгэх биз. Тэр ч байтугай хоёр жил тутам болдог морин хуурчдын наадам олон улсын чанартай болсон. Энэ үеэр морин хуурчдын уралдаан, хурал чуулган, эрдэм шинжилгээний хурал зэрэг олон арга хэмжээ зохиогддог. Наадамд морин хуурчид төдийгүй хуур урлаачид ч оролцдог тул их өргөн цар хүрээтэй болдог гэж ойлгож болно” хэмээн тус сургуулийн декан өгүүлсэн.
Орчин үед морин хуур ширэн болон нийлэг материалан цартай болж, хэлбэр, бүтэц, өнгө зэрэг олон зүйлээ өөрчилсөн. Сонгодог хэлбэрээ олсон эл хөгжмөөр үндэсний аялгуу төдийгүй жааз, рок бүтээлүүд ч тоглодог болсныг та Улаанбаатарт зочилбол түвэггүй олж харж болно. Зарим нь бүр цахилгаан хөгжим болгон өөрчилсөн байх нь ч бий. Сэргэн мандлын замдаа шулуудсан морин хуур өнөөдөр эх орноосоо хальж, дэлхийн олон оронд дорнын соёлыг гайхуулан аялж явна.
No comments:
Post a Comment