Эрх чөлөөний төлөөх эргэцүүлэл

Америкийг өөрчилсөн номын жагсаалтад аман хүзүүддэг номын зохиогч Айн Рэндийн “Сайтар эргэцүүл” жүжиг Монголд анх удаа. Та ч бас үдэш бүр телевизийн нэвтрүүлгүүдийн завсраар цацагдаж буй эл сурталчилгааг үзсэн байх. Өвөрмөц сурталчилгаа, гүн ухааны гэсэн тодотгол нь өөрийн эрхгүй “Од” театрыг зориход хүргэлээ.

Философичийн “философигүй” бүтээл

Нэгэнт л гүн ухааны жүжиг үзэх гэж байгаа тул бэлтгэл хэрэгтэй. Ашгийн төлөөх, үзэгчийг зугаацуулах төдий үүрэгтэй бүтээлүүд алжаал тайлдаг бол сэтгэл зүй, гүн ухааны жүжгүүд ар араасаа хөвөрсөн бодолд хөтөлж, амраах биш ядраачих талтай. Гэхдээ мэдээж энэ нь үзэгчийн хэрхэн хүлээж авах, зохиолч, найруулагчийн хэлэх гэсэн санааг хүлээн авах бэлтгэл хэр хангагдсан байгаагаас хамаарна. Гүн ухааны бүтээлүүдийн коммершлоос ялгарах гол хүчин зүйл нь тэр ч байж мэдэх юм.
Зохиолч, философич Айн Рэнд буюу Алиса Зиновьевна Розенбаум “Эх сурвалж” болон “Мөр дарсан Атлант” зохиолоороо дэлхий дахинаа танигдсан байдаг. Санкт-Петербург хотноо төрж, амьдралынхаа ихэнх хугацааг Америкт өнгөрөөн, Нью-Йорк хотноо нас барсан тул түүнийг дээрх хоёр орон “өмчилдөг”. Амьдралынхаа сүүлийн жилүүдийг гүн ухааны бүтээл туурвихад зориулсан түүнийг өөд болсноос хойш “Айн Рэндийн залуу нас” гэх ном эмхэтгэн гаргасан бөгөөд “Сайтар эргэцүүл” жүжгийн зохиол уг номонд багтсан байдаг аж. Жүжгийн зохиолыг нь нууцлаг аллагын тухай хэмээн тодотгосон философич Леонард Пейкоффт тэрбээр “Нууцлаг зүйл тэр тусмаа учир битүүлэг аллага гэж байх боломжгүй. Учир нь хохирогч юуны золиос болсныг хэзээ нэгэн цагт хүмүүс олоод мэдчихдэг. Тиймээс миний жүжгийн зохиолд нууцлаг зүйл үгүй” хэмээн тайлбарласан байдаг. Үүгээрээ зохиолч өөрийн бүтээлээ гүн утга агуулгатай жүжиг биш хэмээн зарласан байдаг.

Инээд дагуулсан үхэл

Нээлтээ хийснээс хойш арав гаруй хоносон ч үзэгчдийн суудал хэдийнэ дүүрчихсэн байв. 200 орчим хүний багтаамжтай болов уу гэмээр “Од” театрын үзвэрийн танхимыг улаан өнгөөр гоёж, тайзыг XVIII зууны Европын байшин болов уу гэлтэй засчихаж. Үзвэрийн танхим зай багатай ч үзэгчдэд жүжгийг алган дээр тавьсан мэт тод харах боломж олгож байгаа нь давуу тал гэмээр. Тэр тов тодхон харагдах тайзан дээр зохион бүтээгч, физикч Уолтер Брекенрижийн төрсөн өдрийн баярын арга хэмжээ өрнөснөөр нэгдүгээр үзэгдэл эхэлнэ. Өнгөн дээрээ эелдэг зөөлөн аашлах боловч угтаа өөрийнхөө төлөө бусдын эрх ашгийг хохироож, авьяас, хөдөлмөрийг нь шулан мөлжиж буй физикчийн үнэн төрх жүжгийн үйл явдал өрнөх тусам тодорхой болж, удалгүй буун дуу тасхийн, ноён Брекенриж цэцэрлэгтээ бусдын гарт амь үрэгдсэнээр жүжгийн үйл явдал өрнөнө. Түүний төрсөн өдөрт эхнэр Хелен, туслах Стив Ингальс, найз Сергей Сукин, өргөмөл хүү Билли болон түүний багш, харуул Харвей Флеминг, театрынх нь жүжигчин Адрин Ноулэнд, Тони Годдард нар хүрэлцэн ирсэн бөгөөд тэд бүгд аллагад сэжиглэгдэнэ.
Үхлийн талаарх мэдээ сонссон хүнд сайхан сэтгэгдэл төрүүлэх нь ховор. Сонирхолтой нь хүмүүсийн хайр хүндэтгэлийг хүлээсэн, хүн төрөлхтний төлөө өөрийн бүтээл, мэдлэгээ зориулсан гэх ноён Брекенрижийн үхэлд Сергей Сукинээс бусад нь үл харамсана. Зарим нь бүр дуу аялж, инээд алдан, гэмт хэрэгт холбогдох гэж буйгаа ч үл хайхран баярлаж байгаагаа бусдаас үл нууна.

Тайлал, төгсгөл… Тэгээд бас эргэцүүлэл

Хэрэгт сэжиглэгдэж буй хүмүүсийн олонх нь ноён Брекенрижийг хороох боломжийг алдахгүй байснаа ам уралдан ярих нь мөрдөгчийг бүр ч төөрөгдүүлж орхино. Тэр эртний танил Стив Ингальс нь энэ хэрэгт холбогдсон байх магадлалтайг илчлэх эд мөрийн баримт олох хэдий ч түүнийг ийм гэнэн алдаа гаргахгүйг мэдэх тул алуурчныг хайсаар л… Эцэст нь тэр эцсийн шийдэлд хүрч, Сергейг үхэлд буруутгах боловч, коммунист тагнуулч тэрбээр амиа егүүтгэснээр хэрэг хаагдав.
Энэ хэрэг хоёр ч хүний амийг авч одсон боловч Уолтероос болж тэргэнцэрт насаараа хадагдах дөхсөн Билли, өөрийн авьяасыг хий дэмий үрэхгүйг хичээх боловч эелдэг дөлгөөн зангаар халхавч хийж, дайснуудаа өөртөө үл ойртуулах ноён Брекенрижийн хүслээр хэнд ч хэрэггүй хүн болон хувирсан Адрин, хүсэл мөрөөдөл, хүүг нь хүртэл өөрийн болгосон физикчид насаараа зүтгэж буй Харвей, чадварыг нь зөвхөн өөрийн тусын тулд ашиглаж, зорилгыг нь салхинд хийсгэж буй эзэндээ хорсох Томи зэрэг олон хүнийг баярлуулна.
“Төгс аллага гэж үгүй. Хурууны хээтэй буугаа хохирогчийн дэргэд орхиж, татсан тамхины ишээ ч тэнд хаясан нь хэрэгтэн хэчнээн гэнэн, болхи хүн болохыг батална” хэмээн дахин дахин давтаж байсан мөрдөгчийн үг тодоос тод санагдсаар байх жүжгийн төгсгөлийн үзэгдэл. Стив Ингальс хайрт бүсгүй Адриндаа хэргийн бүх учрыг тайлж, “Болхи бүдүүлэг байдал энэ аллагыг төгс болгосон юм. Хүн төрөлхтний төлөө хамгийн хямд эрчим хүч нээсэн, түүнийгээ нийтийн өмч болгоно хэмээн цээж дэлдэж байсан ноён Брекенриж үнэндээ зөвхөн өөрийн эрх ашигт нийцүүлэн хүн төрөлхтнийг мөхөлд хүргэхээс ч буцахгүй аюултай алхам хийх гэж байсан” хэмээн хийсэн нүглийнхээ учрыг тайлбарлана.

Эрх чөлөөний үнэ цэнэ

Сайтар эргэцүүл. Эрх чөлөө гэж чухам юу юм бэ. Эрх чөлөөний үнэ цэнэ юунд байдаг вэ. Хүний мөс, хуурамч төрх, эелдэг зан гэдэг хэчнээн аюултай зэвсэг болохыг ноён Брекенрижийн үйлдлээр дамжуулан гаргасан зохиолч Айн Рэнд эл жүжгийн зохиолоороо үхэл амьдрал, үнэн худлын зааг, нинжин сэтгэл, нийтийн хэвшмэл ойлголт гээд л олон талт асуудлыг хөндсөн. Харин гавьяат жүжигчин, тус жүжгийн найруулагч Д.Сосорбарам эрх чөлөөний үнэ цэнийг илүүтэй харуулахыг зорьсон гэдгээ төгсгөлд нь онцолсон.