Кэти Бейтс: Би ялах болно

“Оскар”-ын шагналыг хоёр ч удаа хүртсэн жүжигчин Кэти Бейтс өдгөө найруулагчийн ажилд шамдаад буй. Бродвэйн театрт бүтээсэн дүрүүдээрээ тайзны урлагийн наадмаас “Тони”-ийн шагнал гардаж, телевизийн бүтээлээрээ “Эмми”-гийн есөн ч цомтой харьж байсан түүнийг Пирс Морган нэвтрүүлгийнхээ зочноор урьжээ.  

-Жүжигчин Кэти Бейтсийн тоглосон 40 кино нийтдээ хоёр тэрбум долларын ашиг олж байсан аж. Энэ статистик үзүүлэлтийг нарийн тооцоолбол Кэти нэг л зургаараа кино бүтээгчдэд 50 сая долларын орлого оруулж байж. Ямар гайхалтай үзүүлэлт вэ, Кэти? 

-Тийм шүү. Сайхан байгаа биз. Гэхдээ би өнөө өглөөг хүртэл энэ баримтыг мэддэггүй явжээ. 

-50 сая долларын хатагтай. 

-Сонсоход таатай байна шүү. Танд талархсан сэтгэлээ цаашид илүү ихийг бүтээж илэрхийлэх болно. 

-Ийм өндөрлөгт хүрснээ сонсоход ямар сэтгэгдэл төрж байв? 

-Энэ мэдээг сонсоод их баярласан. Гэхдээ үүндээ сэтгэл ханаагүй. Илүү ихийг хийх хүсэл, урам зориг орсон. 

-Таны амжилтын нууц сэтгэл ханалгүй, байнга “өлсгөлөн” байх явдал мөн үү? 

-Би тэгж л боддог. “Шарсан улаан лооль” кинонд Жессика Тандитай хамт ажилласан гэдгийг та мэдэх байх. Удалгүй тэр бурхны оронд одсон. Түүний бие муудаж Жоржиа дахь гэртээ сувилуулж байхад нь би очсон юм. Тэр 84 настай хэрнээ яг л 16 настай охин шиг жинсэн өмд, хүрэм өмсчихсөн байж билээ. Түүнтэй уулзах бүрт биеэс нь гэрэл гэгээ цацарч байх шиг л санагддаг. Тэр хүмүүст тийм л сайхан эрч хүч бэлэглэдэг гайхалтай нэгэн. Тэр л надад кино найруулах урам зориг хайрласан гэж бодогддог юм. Анхны киногоо найруулахаар зориг шулуудаж, ажлаа эхэлмэгцээ би түүнийг кинондоо тоглооч гэж урьсан юм. Жессика ч татгалзалгүй, зохиолтойгоо танилцаж, кинонд минь тоглохоор шийдсэн. Харамсалтай нь зураг авах ажил эхлэхээс өмнө хорт хавдрын улмаас нас барсан. Тэр хамтран ажиллахаас шийдвэр гаргаснаас хэдхэн долоо хоногийн дараа над руу залгаж “Миний бие бүр дордчихлоо” гэж сануулж билээ. Гэхдээ л тэр ажлаа зүгээр орхичихож чадаагүй. Удалгүй дахин залгаж, би чамд туслах хүн олж өгье гэсэн. Яг тэр үед би Жессикагийн тоглох ёстой дүрд тохирох хүнээ олж чадаагүй арга мухардаад байсан юм. Холливудын хэд хэдэн жүжигчин рүү залгасан боловч нэг нь ч хариу өгөхгүй байлаа. Тэр миний аврагч байсан. 

-Та ч бас хорт хавдартай байсан. Гэхдээ та энэ өвчнийг ялан дйилж чадсан байх аа? 

-Тийм ээ. 

-Сонирхолтой нь та энэ талаар огт дурсдаггүй. Ажилд тань сөргөөр нөлөөлнө гэж боддог болохоор энэ явдлыг нууцлахаар шийдсэн үү? 

-Тийм ээ. Өндгөвчний хорт хавдартай болсноо мэдсэний дараахан надад “Бяцхан хар ном” кинонд тоглох санал ирсэн. Харин би энэ кинонд их ач холбогдол өгч байлаа. Хөлс нь ч багагүй байсан тул их эргэлзсэн. Мэдээж эрүүл мэнддээ анхаарах чухал л даа. Гэхдээ би хорт хавдар туссан гэдгээ зарлахыг хүсээгүй. 

-Тэр үед та хэдэн настай байсан юм бэ? 

-Найман жилийн өмнө болсон явдал. Тэр үед би 55 хүрэх гэж байлаа.

-Энэ таагүй мэдээг сонсох үед юу бодогдож байв?

-Шинжилгээнийхээ хариуг сонсохоор эмэгтэйчүүдийн эмтэй уулзтал тэр эхлээд энэ өвчний талаар надад тайлбарласан л даа. Тэр үед толгой эргэж, би чихэндээ ч итгэхгүй байлаа. Дараа нь тэр надад сонограм зураг харуулж, хавдрын хэмжээ жижиг биш гэж анхааруулсан. Тэгэхэд бүх бие чичирч, гал хөл салганаж байж билээ. 

-Хэн ч ийм мэдээ сонсоод айж эмээхгүй байж чадахгүй шүү дээ. 

-Тэр өдөржин би салганан чичирсэн. Эмч намайг нарийвчилсан шинжилгээ өгөхөөр явуулсан юм л даа. Тэр үед ямар аймшигтай байсан гээч. 

-Энэ бүхний дараа улаан хивсний ёслол гэх мэт хүндэтгэлийн арга хэмжээнд оролцох урилга ирвэл очих уу? 

-Очно оо. Намайг өвчнөөсөө арай гэж ангижраад байх үед Мелиса Эдериж олон нийтийн өмнө гарч байсан. Та тэр явдлыг санаж байгаа эсэхийг би мэдэхгүй байна. 

-Санаж байна аа. 

-Тэр халзан толгойтой олон нийтийн өмнө гарч байсан шүү дээ. Мелисаг хараад би түүний оронд байсан ч болоосой гэж бодсон. 

-Энэ явдал таны амьдралд ямар нэг байдлаар нөлөөлсөн үү? 

-Хэдийгээр би эдгэсэн ч сонсгол маань жаахан муудсан. Хорт хавдрын химийн эмчилгээ үс болон сонсголд нөлөөлдөг юм билээ. Гэхдээ л би рокнрол сонссоор л байгаа. 

-Та миний яриаг сайн сонсож байна уу? 

-Тийм ээ. Би сонсголын төхөөрөмжөө зүүгээгүй байгаа ч яриаг тань сайн сонсож байна. Гэхдээ студид биш, шүүхийн танхимд оччихвол нэг ч үг сонсохгүй болох байх . 

-Одоо өвчин тань бүрэн эдгэсэн үү? 

-Тийм ээ. 

-Хавдар таны гадаад байдалд нөлөөлсөн үү? 

-Улиг болсон яриа мэт сонсогдож магадгүй. Би сэтгэл санаагаар их унасан. Гэхдээ хавдар туссан хүмүүст түгээмэл тохиолддог бэрхшээл бол сэтгэлээр унах өвчин. Химийн бодис нөлөөлдөг эсэхийг мэдэхгүй юм. Гэхдээ хавдар эдгэсэн ч сэтгэлээр унах нь хэвээр байдаг. 

Гэхдээ одоо бүх зүйл хэвийн болсон. Би аврагдсан, амьд үлдэж чадсан. Амьдрал өдөр өнгөрөх тусам сонирхолтой болсоор л байна. Ганц л хүнд бэрхшээлтэй нүүр тулахад амьдрал дэндүү энгийн болчихдог юм билээ. 

Өвдөхөөсөө өмнө би өөрийгөө залуу хүн гэж огт боддоггүй байлаа. Амьдрал маань хэдхэн сарын дараа дуусна гэж бодон, үхэлтэй нүүр тулчихаад арайхийн түүний савраас мултарсны дараа энэ бодол эрс өөрчлөгдсөн. Одоо бол би өөрийгөө залуу хүн, хийж бүтээх цаг хугацаа, амжуулах ажил ч их байна гэж бодох болсон. 

-Та 2002 онд “Шмитийн тухай” кинонд тоглож, тэр дүрээрээ “Оскар”-ын шагналд нэр дэвшсэн. Энэ кинонд та нүцгэлж, халуун усанд орж буй хэсэг гардаг. Энэ хэсгийн зургийг хэдэн удаа авсан бэ?  

-Хоёр удаа. 

-Таныг зохиолоо уншиж байх үед эгч тань зоригжуулсан гэдэг. Энэ үнэн үү? 

-Тийм ээ. 

-Гэхдээ зохиолын тэр хэсгийг унших үед танд юу бодогдсон бэ? 

-Би энэ кинонд тоглосондоо баяртай байдаг. Зохиол нь гайхалтай сайн байсан шүү. Хувцсаа тайлан, ваннд ордог хэсгийг уншмагцаа зохиолч болон найруулагч Александр Пэйн нар үүгээрээ чухам юу өгүүлэхийг хичээж байгаа юм бол гэж бодсон. Тэд үүгээрээ нас тогтсон эмэгтэйн биеийн тухай өгүүлэх гэсэн байх гэж боддог юм. Би энэ талаар найруулагчтай цахилгаар шуудангаар дамжуулан ярилцсан л даа. Тэр намайг бүрэн нүцгэлэхгүй гэдгийг сануулсан. Түүний биеийг хэн нэгэн шоолж, гоочлохоор хэсэг битгий болчихоосой гэсэндээ би зураг авч дууссаны дараа шалгана гэдгээ ч анхааруулсан. Усан онгоцонд ордог хэсгийн зургийг авч дууссаны дараа би өөрөө үзсэн. Тэгээд л кинондоо оруулсан. 

-“Зовлон” гэх кино таны амьдралд хэр нөлөөлсөн бэ. Тухайн үедээ үзэгчдийн байлдан дагуулж байсан шүү дээ. 

-Уран бүтээлүүдээс минь хамгийн их нөлөөлсөн кино нь. Энд тэнд явж байх үед намайг “Зовлон” киноны дүрээр л сайн таньдаг. Канадад аялж явтал жолооч залуу маань байн байн эргэж хараад л байлаа. Тэгснээ хөтөчид маань “Шөнө энэ хүний хажууд унтана гэхээс айхгүй байна уу” гэж билээ. Ийм явдал үргэлж л тохиолддог юм. Гэхдээ энэ кино надад олон арван боломж бас “Оскар”-ын шагнал авчирсан. 

-Таны хувьд гайхалтай жил байсан болов уу. 

-Тийм ээ. Жулия Робертс, Мерил Стрип гээд л сайн жүжигчидтэй өрсөлдсөн юм. 

-Харин таны нэрийг дуудахад хамгийн түрүүнд юу бодогдсон бэ? 

-Нэр дэвшигчдийг зарлах үед би нүдээ анин хүлээсэн. Тэгээд нөхрөөсөө “Чи намайг ялна гэж бодож байна уу” гэж асуутал “Үгүй ээ” гэж билээ. Хэрвээ шагнал авч чадахгүй бол сэтгэлээр битгий унаасай гэсэндээ тэгж хэлсэн хэрэг. Гэхдээ л би шантралгүй “Би ялах болно оо” гэж хэлж байсан юм. 

Даньел Дей Льюсийг тайзнаа гарах үед дугтуйд миний нэр байгаа гэдгийг би гадарлаж байсан. Харамсалтай нь тэр өдөр нөхөртөө талархаж байгаагаа хэлэхээ мартчихаж билээ. 

Дамьен Экхолс: Нар харахыг тэсэн ядан хүлээж, шөнө нь нойр хүрээгүй

Америкчуудын сэтгэлийг сэртхийлгэсэн хэрэг 18 жилийн өмнө Арканзас мужийн Уэст Мемфис хотноо гарчээ. Найман настай гурван хүүгийн цогцос ойгоос олдож, тэдний үхэлд тус хотын гурван хүүг сэжиглэсэн байна. Өвөрмөц шашны үзэлтнүүдийг дунд сургуулиа орхисноос гадна гэр бүлийнхэн нь гэмт хэрэгт холбогдож байсан гэх үндэслэлээр бага насны хүүхдүүдийг хүчирхийлж, хэрцгийгээр хөнөөсөн хэрэгт буруутган Дамьен Экхолст цаазаар авах, Жейсон Болдвин, Жессе Мискелли нарт бүх насаар нь хорих ял оноожээ. 
Удалгүй хилс хэрэгт гүтгэгдсэн хөвгүүдийн төлөө шоу бизнесийн ертөнцийн алдартнууд тэмцэж, сан байгуулсан. “Уэст Мемфисийн гурав” гэх хочтой болсон хохирогчдын тухай ном зохиол хэвлэгдэж, найруулагч Жое Берлингерийн бүтээсэн “Алдагдсан аз жаргал” хэмээх баримтат кино тус оныхоо “Оскар”-ын шагнал хүртэж байсан. Уэст Мемфисийг гурав өнгөрөгч наймдугаар сард суллагдсан бөгөөд тэдний амьдралаас сэдэвлэсэн баримтат киноны гуравдугаар анги ирэх оны эхээр нээлтээ хийх аж. 

-Нэлээд маргаантай шүүх хуралдааны эцэст Экхолс, Болдвин, Мискелли нарыг өнгөрсөн наймдугаар сард цагаатгасан. Хачирхалтай хуулийн системийн шаардлагаар тэд гэмт хэрэг хийсэн гэх худал мэдүүлэг өгч байсан удаатай. 
Дамьен та гэм буруугүй гэдгээ удаа дараа мэдүүлсээр байсан атал шүүхийн шийдвэр гарч, таны амьдралын бараг 20 жил торны цаана өнгөрлөө. 
-Тийм ээ.
-Цаазаар авахуулах ял сонсож, цаашид амьдрах эсэх нь эргэлзээтэй торны цаана өдөр хоногийг өнгөрүүлэх амаргүй байсан байх. Та гянданд хоригдож байсан байх аа. 
-Сүүлийн арван жил би гянданд хоригдсон. Хоногийн 24 цаг орь ганцаар байна гэдэг амаргүй. Энэ хугацаанд би зөвхөн эхнэртэй Лорритойгоо л уулзаж байсан. Бидэнд долоо хоногт нэг удаа уулзахыг зөвшөөрдөг байсан.
-Хоригдож байх үедээ та Лорригоос өөр ойр дотны хүмүүстэйгээ уулзаагүй байх нь ээ? 
-Тэгж хэлж болно. Заримдаа Лорри гэр бүлийнхэнтэйгээ хамт ирдэг байлаа. Гэхдээ жилд ганц хоёр удаа л цуг ирдэг байсан гэхээр өнгөрсөн 18 жилийн хугацаанд би Лорригоос өөр хүнтэй уулзаагүй.
-Гянданд хоригдож байгаа хоригдлуудад зурагт үзэхийг зөвшөөрдөг үү? 
-Зурагт бий. Гэхдээ кабльгүй болохоор үндэсний цөөн сувгаас өөр зүйл үзэх боломжгүй. Шүршүүр нь тусгаарлах өрөөн дотроо байдаг юм. Хаалга нь хоол, захидал оруулах жижиг төмөр цонхтой. Тэгэхээр өдрийн дийлэнх хугацааг ертөнцөөс тусгаарлагдан цор ганцаар өнгөрүүлдэг.
-Ор нь ямар вэ? 
-Босгож хана дагуу хураачихдаг хавтан бий. Түүн дээр дэвсгэр, даавуу тавиад л болох нь тэр.
-Компьютер бий юү? 
-Үгүй дээ. Би шоронд байхдаа компьютерийн бараа ч хараагүй. Намайг ял сонсон, хоригдох үед интернэт л гараагүй байсан. Тиймээс би интернэт, гар утас гэдэг зүйлийг амьдралдаа ашиглаж үзээгүй.
-Өдөр салхинд гаргадаг байсан уу? 
-Үгүй дээ. Би нарны гэрэл харалгүй 10 жил болсон.
-Энэ хугацаанд юу боддог байв. Та гэм буруугүй атал ял эдэлж байгаа гэж бодохоор бухимдах сэтгэл төрдөг байсан биз? Таныг гэм буруугүй гэдэгт олон хүн итгэдэг байсан. 
-Хоригдож байх хугацаандаа эрүүл саруулаар сэтгэх хамгийн үр дүнтэй арга нь хэргийн тухай огт бодохгүй байх явдал байв. Энэ талаар бодохгүй байхын тулд өдрийн дэглэм гаргаж, түүнийгээ ягштал мөрддөг байлаа. Дасгал хийж, зураг зуран, юм бичиж өнгөрүүлдэг байсан.
-Та яаж тайван байж чаддаг байв аа? 
-Надад сонголт байгаагүй шүү дээ. Би гэм буруугүй гэдгээ нотлох гэж чадах бүхнээ хийсэн. Эцэст нь арга барагдаж, эцэж цуцан зүгээр л тайван байхыг хүсэх болсон. Юу ч бодолгүйгээр хөлөө зөөн, өдөр хоногийг өнгөрүүлэхийг л хүсдэг байв.
-Энэ байдал таны эрүүл мэндэд хэрхэн нөлөөлсөн бэ? 
-Эрүүл мэндийн үйлчилгээ байхгүй учраас бие маань их хурдан өвчилсөн. Хязгаарлагдмал орчинд байгаа учраас хол байгаа зүйлийг харах боломж огт олддоггүй. Тиймээс хараа муудсан. Өөрөөсөө хэдхэн сантметрийн зайд байгаа зүйлийг ч тод харах чадваргүй болсон. Бас нарны гэрэлд их мэдрэмтгий, нүд гялбадаг болсон.
-Удаан хугацаанд хоригдож байгаад гадагш гарахад ямар санагдсан бэ? 
-Гэрэл яг л нүүрэнд тулаад ирэх шиг санагддаг юм билээ. Гадагш гарахын өмнөх шөнө нойр ч хүрэхгүй байсан. Нар харахыг тэсэн ядаж хүлээж, хамгийн түрүүнд нар хэрхэн жаргахыг харах юмсан гэж бодогдож байсан. Учир нь би нар шингэхийг харалгүй бараг 20 жил болсон байлаа.
18 жил хоригдох хугацаандаа нар мандаж, шингэх, навчны өнгө хэрхэн өөрчлөгдөж байгааг харахыг их хүсдэг байлаа. Тиймээс суллагдахын өмнөх шөнө энэ тухай их бодсон. Энэ жил бол миний хувьд онцгой жил. Би 20 жилийн дараах анхны намраа үзнэ. Бас жинхэнэ ёсоор нь тэмдэглэх анхны зул сар, талархлын баярын өдөр тохионо. Бас бид гурвын нөхөрлөсний 20 жилийн ой тохионо.
-Одоо сурахыг хүсэж буй зүйл бий юү? 
-Хүн насаараа суралцдаг гэдэг. Тиймээс хамгийн түрүүнд интернэт, гар утас ашиглаж сурмаар байна. Түүнээс гадна суралцах шаардлагатай олон арван зүйл байна. Би 18 жил хөлдөө гинжтэй явсан. Тиймээс алхахад дахин суралцах шаардлагатай болсон. Гинжтэй явдаг байсан болохоор их ойрхон ойрхон гишгэж, энгийн хүмүүс шиг явж чадахгүй болсон байсан. Мөн халбага, сэрээ хэрхэн барихыг дахин сурах хэрэгтэй байна. Сэрээ хэрэглэлгүй 18.5 жил болсон байна шүү дээ.
-Яагаад?
-Хоригдож байгаа хүмүүст сэрээ ашиглахыг зөвшөөрдөггүй юм.
-Тэгээд та хоолоо хэрхэн иддэг байсан юм бэ? 
-Гараараа.
-Таныг гурван хүүгийн үхэлд буруутгагдан ял эдэлж байх үед жинхэнэ хэрэгтэн эрх чөлөөтэй алхаж байж. Харин одоо таны гэм буруугүй гэдэг батлагдсан. Ярилцлагыг тань үзэж, уншиж байгаа хүмүүсийн дунд таныг хилс хэрэгт гүтгэгдэн амьдралынхаа 18 жилийг алдчихлаа хэмээн халаглахын оронд гурван жаал хэрцгийгээр хөнөөлгөсний төлөө хэн хариуцлага хүлээж, шийтгэгдэх юм бэ гэж бодох хүн цөөнгүй байгаа болов уу? 
-Тийм ээ.
-Таны туулж гарсан тэвчишгүй зовлонг дахин хэн нэгэн битгий үүрээсэй гэсэндээ энэ асуултыг тавих гэж байна. Та битгий эмзэглээрэй. 1993 оны тавдугаар сарын 5-нд яг юу болсон юм бэ? Уэст Мемфис бол их жижигхэн хот шүү дээ. Хотын иргэд нь бараг бүгд бие биенээ таньдаг.
-Тийм ээ.
-Гэтэл энэ жижиг хотод болсон үйл явдал америкчуудын анхаарлыг татсан. Энэ хэрэгт сэжиглэгдэж байгаагаа мэдэх үед юу бодогдож байв? 
-Яг үнэндээ батлах баримт олдоогүй ч хэтэрхий жижигхэн хот учраас л биднийг сэжиглэсэн. Энэ явдал болохоос ч өмнө намайг хотынхон зэвүүцдэг байлаа. Миний сонсдог хөгжим, баримталдаг үзэл тэдэнд огт таалагддаггүй байснаас тэр. Талийгаачдыг олдохоос өмнө л хотынхон намайг ад үздэг байсан.
-Та их хэрэг тарьдаг байсан юм уу, эсвэл зүгээр л жирийн хүмүүсээс өөр өвөрмөц хүүхэд байв уу? 
-Миний тарьсан хэрэг гэвэл үеийнхнээсээ хол хөндий, зожиг байсан явдал байх.
-Хүнд металь сонирхогчид шиг үү? 
-Яг тийм.
-Гэхдээ таныг Стивен Кингийн зохиолуудад дургүй гэж бичсэн байдаг. 
-Тийм ээ.
-Гэхдээ Стивен Кингийн зохиолд дурлагчид, эсвэл Окки Осборн шиг мянга мянган хүмүүс хилс хэрэгт гүтгүүлээгүй, харин ч олны анхаарлыг татан од болон явж байгаа тохиолдол цөөнгүй байна шүү дээ. 
-1993 онд бол цаг үе, хүмүүсийн үзэл бодол өөр байсан л даа. Бидэн шиг хүмүүс ховор байсан бол одоо рок үзэлтнүүд түгээмэл болсон байна.
-Яг үнэндээ Уэст Мемфист юу болсон юм бэ? 
-Байж болмооргүй аймшигтай хэрэг гарсан тухай тэр даруй л хотынхон шуугиж эхэлсэн. Юун түрүүнд дээрэмдүүлээгүй хөвгүүдийг хэрцгийгээр хөнөөх шалтгаан юу байв хэмээн ярих болсон. Ердөө л найман настай жаалууд шүү дээ. Тиймээс хэн нэгний хорсол занал байх учиргүй. Хэрэг явдал болсноос нэлээд хугацаа өнгөрсний дараа хүмүүс тэднийг хүчирхийлсэн талаар сонссон юм.
Тиймээс хүн бүр шашны үзэл суртал, мунхрал хэмээн үзэж байсан.
-Тэгээд хэдийд таныг цагдаагийнхан баривчилсан бэ? 
-Цогцсууд олдсоноос нэг хоногийн дараа цагдаа нар манай хаалгыг тогшсон.
-Тэр үеэд танд юу бодогдов? 
-Яаж тайлбарлахаа ч мэдэхгүй байсан. Хүмүүс бүгд чамайг гэж сэжиглэж байхад өөрийгөө зөвтгөх үг ч олддоггүй юм билээ.

Жек Уэлч: Бид 1930-аад оны арга барилаар Хятадын үйлдвэрлэгчидтэй өрсөлдөж байна

Амжилтаараа америкчууд төдийгүй дэлхий дахиныг гайхуулсан цөөн бизнес эрхлэгчийн нэг бол Жек Уэлч. Тэргүүлэгч корпорациудын нэг болох “General Electric”-ийг удирдагчийг Пирс Морган нэвтрүүлгийнхээ зочноор урьжээ. 

-Америкийн эдийн засгийн байдлыг түүнээс илүү тодорхойлох хүн үгүй гэж үзсэн тул “General Electric”-ийн гүйцэтгэх захирал Жек Уэлчийг нэвтрүүлгийнхээ студид урихаар шийдсэн юм. Тэр бизнест хэрхэн амжилт олсон арга ухаанаасаа хуваалцахаар хүрэлцэн ирээд байна. 
-Би гоц гойд ухаалаг хүн биш шүү дээ. Харин тэр ухаалаг хүмүүсийг компанидаа ажиллуулдаг юм.
-Эдийн засгийн байдлын талаар хүн бүр л өөрийн гэсэн бодолтой байна. Харин та Америкийн эдийн засгийн байдлыг хэрхэн дүгнэж байна вэ? 
-Үнэндээ бид бүр төөрөлдчихөөд байгаа юм. Тиймээс л хүн бүр эдийн засгийг өөр өөрөөр дүгнэн хэлж байна. Гэхдээ байдал бүр ч дордчихоогүй. Үнэндээ бид хааш зүглэж байгаагаа өөрсдөө ч мэдэхгүй яваа нь л хамгийн том аюул. Зөвхөн улс орон гэлтгүй, томоохон компани тэр ч байтугай хувь хүмүүс ч зорилгоо тодорхойлж, хаашаа явахаа нарийн төлөвлөж, ядаж ирээдүйнхээ талаар урьдчилан таамаглах хэрэгтэй байдаг. Гэтэл Америк улс иргэдийнхээ эрүүл мэнд, амьдрах орчны талаар ямар ч таамаг, зохицуулалтгүй байна. Бүх зүйлд урьдчилсан төлөвлөгөө, бодлого, алсын хараа байх хэрэгтэй гэж би боддог. Эдийн засагт энэ бүр ч их хамаатай. Энэ зарчмыг мөрдөж байж л эдийн засгийн өсөлтийг тогтвортой байлгаж чадна.
-Та 1980 онд “General Electric”-ийн захирлаар томилогдохдоо “Америкийн эдийн засгийн байдал Японыхоос ялгарах зүйлгүй боллоо” хэмээн егөөдөж байсан. 
-Тийм ээ.
-Харин одоо Хятадынхтай адилхан болоод байх шиг. Ажилгүйчүүдийн тоо өдрөөс өдөрт нэмэгдэж байна. 
-Бүр тэднийхээс ч дор болоод байна.
-Бодлогын хүү 13 хувь хүртэл өссөн. 
-Суурь хүү 20 хувь хүрээд байгаа.
-Бас нэгэн эмгэнэлтэй дүр зураг бол жил бүр томоохон корпораци, компаниуд ажилчдаа цомхотгож, багаар бодоход ажиллах хүчнийхээ 10 хувийг халж байгаа явдал. Зардлаа багасгаж, амжилт олох энэ хэв маяг бүр зуршил болох шинжтэй байна. Хэдийгээр ингэснээр компаниуд хожиж байгаа ч ажилгүйчүүдийн эгнээ өдрөөс өдөрт нэмэгдэж, нийгэмд сөрөг үр дагавар их гарч байна. 
-Тийм ээ. Энэ бол улс төрийн бодлоготой шууд холбоотой. Өрсөлдөөнийг төрийн бодлогоор зохицуулахгүй байгаагаас ийм үр дүн гарч байгаа. Жишээ дурдахад л манай компани тухайн салбартаа тэргүүлэгч болж чадаагүйгээс маш олон үйлдвэрээ хаасан. Тэр хэрээр ажилчдаа халж, цомхотгож байгаа гэсэн үг. Бид Сиракуст зурагт үйлдвэрлэн борлуулдаг байлаа. Гэтэл Японы цахилгаан бараа үйлдвэрлэгчид манай бүтээгдэхүүнээс хямд үнэтэй зурагт худалдах болсон. Тиймээс бид үйлдвэрээ хаахаас өөр аргагүй болж байгаа юм.
-Дональд Трамп нэвтрүүлэгт маань оролцохдоо байсхийгээд л Хятадын тухай ярьж байсан. Тэр Америкчууд зах зээлээ Хятадуудад алдаж байна гэж халаглаж байсан. Та түүнтэй санал нэг байна уу?
-Хятадуудыг ялах ганц арга бол инновацид анхаарал хандуулах явдал. Энэ оронд үйл ажиллагаа явуулж буй бүх байгууллага инновацийг дэмжих хэрэгтэй. Тэгж байж л бид шинэ бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, тэр хэрээр ажлын байр ч нэмэгдэнэ. Зах зээлд хана хэрэм босгож, байр сууриа хамгаалдаг зарчим одоо үеэ өнгөрөөгөөд байна. Бид бүр 1930-аад оны арга барилаар Хятадын үйлдвэрлэгчидтэй өрсөлдөөд байгаа юм. Энэ арга үр дүн өгөхөө болиод удаж байна шүү дээ.
-Яг таны хэлснээр япончууд 1980-аад оны үед л баримталж байсан зарчмаа одоо ч ягштал мөрдөж, бизнес эрхлэгчид инновацид анхаарал хандуулж, түүнийхээ ачаар санасандаа хүрсэн гэж ойлгож болох уу? 
-Яг зөв. Хэдийгээр “General Electric” корпораци япончуудыг маш олон бараа бүтээгдэхүүнээр хангаж байгаа ч энэ зах зээлд бид ялагч болж чадахгүй л байна. Улс төрийн бодлого бидэнд ялах боломж өгөхгүй байна.
Энгийн нэг жишээ дурдахад л манай улс бол гаднын орнуудад хөдөлмөр эрхлэгчдэд ногдуулдаг татвартай цорын ганц улс. Энэ онцгой татварын “ачаар” бид олон зүйлээ алдаж байна. Нэг мөнгөний урсгал тэр чигээрээ хаагдаж байна гэсэн үг.
-Та Стив Жобсыг ихэд хүндэлдэг нэгэн. Таны бодлоор америк хүн бүр түүн шиг байсан бол Америк өнөөдөр үлгэр жишээ улс болсон байх болов уу? 
-Мэдээж тийм шүү дээ. Түүний хийж бүтээсэн бүхэн гайхалтай. “Apple” компанийг үүсгэн байгуулж, дараа нь авто машины компани байгуулсан гээд л... Зөвхөн “Apple”-ийг харахад л өнөөдөр компьютер үйлдвэрлэгчдийн дунд түүнтэй энэ тэнцүү өрсөлдөхүйц компани алга байна шүү дээ. Тэгэхээр түүний хийж бүтээсэн бүхэн ямар гайхалтай гэдэг нь тодорхой байгаа биз.
-Стив Жобс шиг хүн яагаад дахин төрөхгүй байгаа юм бол? 
-Сайхан асуулт байна. Уг нь түүн шиг гайхалтай хүмүүс таны төсөөлж байгаагаас ч олон төрж байна. Харин тэднийг дэмжих бодлого дутагдаад байгаа юм. Шинийг сэдэх залуусыг дэмжихийн оронд тарган муур шиг залхууран суух захирлууд л томоохон компанийг удирдах юм.
Манай компани аль болох залуу, эрч хүчтэй залуусыг удирдах албан тушаалд дэвшүүлэхийг хичээдэг. Би “Жек Уэлчтэй хамт хоёр өдөр” нэртэй сургалт зохион байгуулдаг юм. Жилд 100 гаруй эрхлэгчдийг тэр сургалтаараа бэлдэж байна. Тэднээс маань томоохон корпораци биш ч, тэрбум долларын хөрөнгөтэй компани байгуулан ажиллаж байгаа залуус олон бий. Тэд ажлын байр бий болгож байна. Яг одоо бол ийм л хүмүүс эх оронд маань хэрэгтэй байгаа.
Түүнээс биш элдэв дүрэм журам ярьж, ажилчдаа цомхотгосон дарга, бизнес эрхлэгчид эдийн засагт маань нэрмээс болно уу гэхээс нэмэр болох цаг өнгөрсөн.
-Таныг хэдэн жилийн өмнө “General Electric”-ийг орхих үед… 
-Арван жилийн өмнө.
-Арван жилийн өмнө бил үү? 
-Тийм ээ.
-Их олон жил өнгөрсөн байна. Надад бол өчигдөрхөн юм шиг л санагдах юм. Тэр үед та 14 тэрбум долларын хөрөнгөө 400 тэрбум болтол нь өсгөж байсан. Магадгүй Америкийн эдийн засгийн оргил үе байсан байх. Саяхан л цэцэглэж байсан энэ байдал яагаад буруудчихав аа?
-Их олон хүчин зүйл нөлөөлсөн байх л даа. Жаахан ухаалаг, овсгоотой нэг нь хөрөнгө хуримтлуулахад тун хялбар байлаа.
-Тэгэхээр хүмүүс хэт шунаснаас болсон хэрэг үү? 
-Үгүй дээ. Би тэгж хэлэх гээгүй. Хүн бүр үүнийг байх ёстой, хэзээ ч өөрчлөгдөхгүй юм шиг санаж байснаас л болсон болов уу. Конгрессийнхэн хүн бүр өөрийн хувийн орон сууцтай байх ёстой гэж зарлаж, компаниуд ч үүнийг нь хөхүүлэн дэмжсэн. Хүн бүр л зээлээр хувийн орон сууц худалдан авч, лизинг, банкны зээл гэдэг энгийн үзэгдэл болсон.
-Эдийн засгийн хямралд хэн буруутай юм бэ? 
-Хэн нэгэнд ял тохох аргагүй л дээ. Хэрэглэгчдийг буруутгах гэж байгаа бол тэд байшин худалдан авсаныхаа төлөө хэний ч өмнө хариуцлага хүлээх ёсгүйг санах хэрэгтэй. “Wall Street”-ийнхнийг ч буруутгах аргагүй.
-Хэрэв Америк орныг нэг компани гэж үзээд, та тэргүүлж байсан бол ямар шийдвэр гаргах байсан бэ? 
-Юун түрүүнд хөрөнгө барьцаалан мөнгө зээлдүүлэгчдийг цэвэрлэх байсан.
-Хэн нэгэнд ял оноох байсан уу? 
-Үгүй дээ. Би энэ зах зээлийн нарийн учрыг сайн мэдэхгүй. Тиймээс надад шүүж, яллах эрх байхгүй.
-Сүүлийн арван жилд Америк эдийн засгийн хувьд тэргүүлэгч байр сууриа Хятадад алдах магадлалтай байна. 
-Бид энэ хэвээр унтаад байвал байр сууриа алдах л болно.
-Хятадууд манай ажлын байрыг “хулгайлж”, тэр хэрээр мөнгөний эргэлтийг ч өөр рүүгээ чиглүүлэх боллоо. Бид тэдэнтэй хэрхэн тохиролцох ёстой юм бол оо? 
-Цоо шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээр л энэ өрсөлдөөнд бид ялна.
-Хятадууд таныг айлгаж байна уу, эсвэл гайхашруулж байна уу? 
-Гайхашруулж байна.
-Танд шинэ боломж олгож байгаа болохоор уу? 
-Хятад бол агуу гүрэн. 1.3 тэрбум хүн амтай. Тэндэхийн зах зээлд 1.3 тэрбум хэрэглэгч байна гэсэн үг. Тэгэхээр боломж их байгаа биз.

Морган Фримэн: Би бүсгүйчүүдийг эргүүлддэггүй, харин тэд намайг эргүүлэхээр байж чадна

Түүний анхны дурлал нь кино урлаг байсан. “Шоушенкагаас оргосон нь”, “Жолооч хатагтай Дейзи” зэрэг олон киноны дүрээрээ үзэгчдийн сэтгэлд хоногшсон жүжигчин Морган Фримэн амьдралынхаа 40 жилийг кино ертөнцтэй холбосон нэгэн. 

-Нэлээн хэдэн жилийн өмнө бид уулзаж ярилцаж байсан. Та тэр үеийнхээсээ бүр ч залуу болчихсон юм шиг харагдах юм. Цаг хугацаанд захирагддаггүйн нууц тань юу вэ?
-Удмынх юм болов уу даа. Би залуу харагдах гэж огт хичээж, ямар нэгэн арга хэрэглэж байгаагүй.
-Тэгэхээр гоо сайхны мэс ажилбар хийлгэж байгаагүй гэсэн үг үү? 
-Тийм ээ. Би хутганаас айдаг хүн шүү дээ. Харин биеийн галбиртаа анхаарал тавьдаг. Яс сийрэгжиж, булчин шөрмөсгүй болчих вий гэхээс эмээдэг юм. Юу ч хийхгүй байна гэдэг юм бүхнээ алдахын шинж. Булчин суларч, яс сийрэгжих үед бие бүхэлдээ л өвчин хуучтай болчихдог юм. Тэгээд ч би жаахан бардам хүн болохоор сул дорой харагдахыг хүсдэггүй.
-Та бардам гэж үү? 
-Тийм ээ.
-Хуучин эхнэр тань таныг өөрөөрөө бахархдаг, бас аминчхан гэж хэлж байсныг санаж байна. 
-Үнэндээ би өөрөөрөө бахархаад байдаггүй л дээ. Бас өөрийгөө аминчхан хүн гэж бодохгүй байна. Би бүр 20 настай байхаасаа л бүжгээр хичээллэж эхэлсэн юм. Тэр үед багш маань бидэнд өөрийгөө хүндэл гэж сургадаг байлааа. Би түүнээс өөрийгөө хүндлэх ухаан гээд л их зүйлийг сурсан. Өөрийгөө хүндэлж чадахгүй бол гадаад үзэмжиндээ огт анхаарахаа больчихдог юм.
-Гадаад үзэмжиндээ анхаарах эсэх нь таны хувийн хэрэг байх, тийм үү? 
-Тийм ээ.
-Өөрийгөө хүндлэх ухааныг бусдад ч бас ойлгуулахыг хичээдэг үү? 
-Хичээдэг. Саяхан би бүсгүйчүүдийн харц булаасан эрийн дүрд тоглолоо. Өмнө нь хэзээ ч ийм дүр бүтээж байсангүй л дээ.
-Би таныг хэзээ ч тийм дүрд тоглохгүй гэж боддог байлаа. 
-Би ч бас тэгж л боддог байсан.
-Харин тэр бодлыг тань юу өөрчилчихөв? 
-Юу ч биш ээ. Зүгээр л ийм юм болчихсон хэрэг. Нас тогтсон хойно ийм зүйл болох ёстой байсан юм байлгүй дээ.
-Таныг 74 настай гэхэд итгэмээргүй харагддаг шүү. Бүр надаас ч залуу харагдаж байна. 
-1937 оны зургадугаар сарын 1-нд төрсөн. Үгүй ээ, ээж минь надад тэгж хэлсэн юм. Би түүнд нь итгэдэг. Учир нь ээж минь надад хэзээ ч худал хэлж байгаагүй.
-Бүсгүйчүүдийн харц булаасан дүрийнхээ тухай яриач. 
-Тэгье. Энэ киног Роб Рейнер бид хоёр хамтарч хийсэн юм.
-Эцэст нь та арай гэж романтик кинонд тоглов уу? 
-Тийм шүү. Би өөрийгөө хэзээ ч романтик кинонд тоглохгүй гэж боддог байлаа. Гэхдээ хөгжилтэй байсан. Би гайхалтай чадварлаг жүжигчин Виржиния Мадсентэй хамтран тоглосон.
-Бас анх удаа амраглаж зураг авахуулав уу? 
-Тийм ээ.
-Та их олон кинонд тоглосон. Гэхдээ өмнө нь авахуулж байгаагүй өөр төрлийн зураг танд ямар санагдав? 
-Шинэ нээлт шиг л байсан. Амраглаж байгаа хэсэгт тоглоно гэдгээ би өөрөө ч мэдээгүй байсан юм.
-74 настай, тоглосон кино нь гурван тэрбум долларын ашиг олдог жүжигчин анх удаа амраглаж байгаа хэсэгт тоглосон гэдэг сонирхолтой санагдаад байна л даа. 
-Би хуучин эхнэрийнхээ хүүхэд асрагчаар ажиллаж буй эрийн дүрд тоглодог. Нэг өдөр эхнэр маань намайг үнсэлтээр шагнадаг. Эхлээд хацар дээр, дараа нь уруул дээр их тачаангуй үнсдэг юм. Тэгэхэд нөхөр нь ихэд гайхна.
-Тухайн үед танд юу бодогдсон бэ? 
-Би бүр юу бодохоо ч мэдэхгүй мэлэрчихсэн.
-Тэгэхээр кино зохиолд энэ талаар тодорхой бичээгүй байсан байх нь ээ? 
-Зохиолд бичигдээгүй хэсэг. Бүр сүүлд нэмж оруулсан юм билээ.
-Та жүжигчидтэй болзож байсан уу? 
-Огт үгүй. Ажлаа амьдралтайгаа хольж хутгана гэдэг тэнэг явдал. Хамтран тоглогчдоо жинхнээсээ дурлачихвал жүжиглэх шаардлагагүй болдог гэлцдэг. Гэхдээ надад ийм зүйл надад тохиолдож байгаагүй. Тийм ч сайхан санаа гэж бодохгүй байна.
-Яагаад?
-Ажил дуусахад амрагаасаа салах л болно. Учир нь чамайг гэрт чинь бас нэг хүн хүлээж байгаа шүү дээ.
-Гэхдээ та бүсгүйчүүдэд их хүндэтгэлтэй ханддаг хүн гэдгийг би сайн мэднэ. 
-Тийм ээ. Би эмэгтэйчүүдийг хүндэлдэг. Би эмэгтэй хүнээс төрсөн, бас их олон жил ээжийн эрх хүү явсан шүү дээ. Гэхдээ үүнийг хүүхнүүдийг урхиддаг Дон Жуан шиг нөхөр байсан гэж бодох хэрэггүй шүү.
-Зарим нэг тохиолдолд бол эргүүлдэг байсан биз? 
-Тэр бол нууц. Нэвтрүүлгийн дараа би чамд хэлье.
-Юу нь нууц гэж? 
-Би эмэгтэйчүүдийг эргүүлдэггүй.
-Тийм гэж үү? 
-Харин тэд намайг эргүүлэхээр байж чаддаг юм.
-Тэр л таны арга мэх байх нь ээ? 
-Тийм ээ.
-Тэгээд хэр амжилттай хэрэгждэг вэ? 
-Их сайн шүү.
-Аргыг нь надад зааж өгөөч. 
-Өөрийгөө магтаж дөвийлгөх хэрэггүй. Түүний оронд бүсгүйн ямар гайхалтай харагдаж байгааг нь хэлээд, хүндэлж байгаагаа ч ойлгуулах хэрэгтэй. Тэгээд л орхичих.
-Энэ арга тань бүтэлгүйтэж байсан уу? 
-Эмэгтэйчүүд гэдэг их сониуч хүмүүс шүү дээ. Заримдаа яг л идээшиж байгаа адуу шиг байдаг. Бэлчээрт нь хөл тавихад л анхаарлаа тэр зүгт хандуулдаг. Бүсгүйн зүг анхаарал хандуулж, шохоорхож байгаагаа мэдэгдэх үед л тэд шалтгааныг нь олох гээд улайрчихдаг.
-Адтай мэхийнхээ ачаар та ямар ч бүсгүйн араас хөл алдан гүйж үзээгүй байх нь ээ? 
-Тийм ээ. Энэ арга тун үр дүнтэй шүү.
-Гоонь эрийн амьдрал танд ямар санагдаж байна вэ? 
-Энэ бол миний хувьд цоо шинэ зүйл биш. Би залуу байхдаа гоонь эрийн амьдралыг амталж байсан шүү дээ. Хуучны амьдрал минь эргээд ирэх шиг л болж байна.
-Та “Бүхнийг орхих нь амжилт авчрах нь бий” гэж хэлж байсан. 
-Миссисипид арьс өнгөөр ялгаварлах үзэл их олон жил оршин тогтносон. Тиймээс би төрсөн нутгаа орхих хэрэгтэй юм байна гэж бодох болсон л доо. Тэнд надад амьдрал байхгүй, амжилт гаргах боломж байхгүй байсан болохоор тэр.
-Арьс өнгөөр ялгаварлах үзэл танд багагүй нөлөөлсөн байх нь ээ? 
-Багш нар маань энд сайн боловсрол эзэмшчихээд өөр хаа нэг тийшээ очиж амьдар гэж зөвлөдөг байлаа. Энэ амьдралдаа сэтгэл гутрах хэрэггүй гээд л ярьдаг байв. Харин би амжилтанд хүрэхийг их хүсдэг хүүхэд байв. Өөрийнхөө байдалд огт сэтгэл ханахгүй, илүү их амжилт гаргахыг хичээнэ. Бүр жаахан байхаасаа л жүжигчин болохыг мөрөөддөг байсан. Уг нь ахлах сургуулиа төгссөний дараа Миссисипид тэтгэлэгтэй суралцах эрх хоёр ч коллежоос ирсэн юм. Харин би бодож байгаад явахаар шийдсэн.
-“Сая долларын бүсгүй” киноны дүрээр “Оскар”-ын шагнал авах үед танд юу бодогдсон бэ. Үүнээс өмнө авах ёстой байсан юм гэж бодсон уу? 
-Үгүй дээ.
-Нэлээд олон кинонд тоглосны дараа ч “Оскар”-ын шагнал аваагүй болохоор урам хугарч би хэзээ ч авахгүй юм байна гэж бодогдож байв уу? 
-Шагнал авахгүй болохоор нь би аргаа өөрчилж эхэлсэн юм. Одоо “Оскар”-ын шагнал авахын төлөө биш, хэдэн удаа нэр дэвшсэнээрээ бахархах ёстой гэж бодож эхэлсэн.
-Та хэдэн удаа нэр дэвшсэн юм бэ? 
-Тав.
-“Шилдэг туслах эрэгтэй жүжигчний төрөлд Морган Фримэн яллаа” гэхийг сонсоход юу бодогдсон бэ? 
-Дараагийн удаа шилдэг эрэгтэй жүжигчний шагналыг авна даа гэж бодсон.
-Хуучин эхнэртэйгээ одоо холбоотой байгаа юу? 
-Үгүй дээ.
-Гэхдээ та хоёр 27 жилийг хамт элээсэн биз дээ? 
-Тийм ээ. Гэхдээ бидэнд хүүхэд байхгүй учир холбогдоод байх шаардлага гардаггүй.
-Та хоёр удаа гэрлэсэн байх аа. Дахиж гэрлэх бодол бий юү? 
-Одоо дахиж гэрлэхгүй ээ. Өтөл насандаа ганцаар суухгүйн тулд л би дахиж гэрлэсэн юм. Үхэхэд дэргэд минь хэн ч байхгүй байна гэхээр гунигтай байгаа биз. Тэгээд л гэрлэсэн. Одоо бол алдаагаа дахиж давтахгүй.