“Татар” мотороо асаалаа

Тэд өөрсдийгөө ингэж тодорхойлсон. Гурван жилийн турш нам гүм байсан “Татар” хамтлагийнхан хоёр ч клип гарган сонсогдодоо бэлэг барьж, рок попын ертөнцөд эргэж ирснээ мэдэгдлээ. Харин энэ удаад хамаг хүчээ дайчлан ажиллахаа ийн зүйрлэж байгаа аж.

Д.Батзаяа: Өөрсдийгөө “дарж тоглодог” байлаа. Харин одоо чаддаг бүхнээ харуулна

-“Татар” эргэн нэгдэх нь гэсэн мэдээлэл өнгөрсөн зургадугаар сард хэвлэлүүдээр гарч, хип хоп сонирхогчдын дунд багагүй хүлээлт үүсээд байсан. Харин та гурав хэдийд нэгдэх шийдвэр гаргасан юм бэ?
Ч.Жаргалсайхан: Үнэндээ “Татар” хамтлаг тараагүй. Бидний ээлжит амралт байсан гэж ойлгож болно. Энэ удаад харин нэлээд урт амарсан байх. Тэр хугацаанд дор бүрнээ л өөрсдийн ажлаа амжууллаа.
Уран бүтээлийн ажилдаа эргэн орох шийдвэрийг 2009 оны арванхоёрдугаар сард гаргасан. Бид Америкт ажиллаж, амьдарч байгаа монголчууддаа зориулан тоглолт хийсэн юм. Тэр үеэр л амралт маань дэндүү сунжирсныг ойлгосон.
-Удаан хугацаанд завсарласны эцэст дахин микрофон барин дуулах ямар санагдаж байна вэ?
Ч.Жаргалсайхан: Мэдээж маш сайхан санагдаж байна. Миний хувьд чихэвч зүүгээд, микрофоны ард зогсох нь бас нэг жаргал юм шиг санагддаг. Биднийг дахин уран бүтээл хийхийг тэсэн ядан хүлээсэн хүн олон байсныг нь эхний хоёр уран бүтээлээ гаргасныхаа дараа мэдэрлээ. Найз нөхөд, сонсогчид гээд олон хүн баяр хүргэж байна. Тиймээс цаашдаа хийх уран бүтээлийг маань сонсохсон гэж яарч байгаа хүмүүст хандаж баярлалаа гэж хэлмээр байна. Харин өнгөрсөн хугацаанд биднийг огт сонсдоггүй, ойлгодоггүй байсан хүмүүсийн бодлыг өөрчлөхийн төлөө бүхий л хүчээ дайчилна гэдгээ мэдэгдье.
Д.Батзаяа: Гэхдээ бид хамгийн шилдэг нь болох гэж, эсвэл хамгийн шилдгийг нь доош чангаах гэж зүтгэхгүй. Ямартай ч байгаа нөөц бололцоо, чадвараа шавхана. Түүнээс биш өөрсдийгөө “дарж тоглохгүй”.
-Өнгөрсөн хугацаанд өөрсдийгөө “дарж тоглосон” удаа бий гэж үү?
Ч.Жаргалсайхан: Тийм тохиолдол байгаа.
-Одоо ямар урсгалаар уран бүтээлээ туурвих вэ?
Д.Батзаяа: Биднийг уран бүтээл туурвиж эхэлж байх үед Монголын хип хоп нэг хэв маягт баригдчихаад байсан. Бүгд л хайрын дуу дуулж, fm-ээр энэ төрлийн дуу шил шилээ даган цацагддаг байлаа. Энэ байдлыг бид эвдэж чадсан байх. Харин өнөөдөр бие биенээ үгүйсгэж, доромжлон, харааж зүхдэг хэв маягт шилжчихлээ. Бид үүнийг л өөрчлөх гэсэн юм.
Баруунд хип хоп урлаг хөгжин нью скүл хэв маягт шилжиж байхад Монголд бүр эсрэгээрээ таван жилийн өмнөхөөс ч долоон дор болчихоод байна. Энэ удаад бид барууны жишгийг барьж уран бүтээлээ туурвина. Рок урсгалтай хослуулсан дуу гаргахаар ажиллаж байна.
Ч.Жаргалсайхан: Түүний зэрэгцээ бид өөрсдийн дотоод сэтгэлээс төрсөн зүйлээ л дуу болгон гаргадаг болохоор ямар чиглэлээр дуулахаа тодорхой хэлж чадахгүй. Ямар ч байсан өөрсдийн чадах хэрээр хамгийн чанартай уран бүтээл туурвиж, сонсогчдодоо хүргэхийг л хичээнэ.
-Тэгвэл ямар сэдвээр дуулах вэ?
Д.Батзаяа: Ямар ч сэдвээр дуулж мэднэ. Гэхдээ хэрүүл хийхгүй. Бид нэг хүнд биш, нийтэд зориулж уран бүтээл туурвидаг.
Ч.Жаргалсайхан: “Хүн хүнээрээ бай”, “Энэ хүү” гэх мэт бусдыг шүүмжилсэн дуу бидэнд цөөнгүй бий. Тухайн үед бид шүүмжлэлт реализмыг их дэмждэг байсан болохоор тэр. Тухайн үеийн сэтгэлийн хөдлөлөөрөө л сэдвээ сонгох байх.
-“Татар” хамтлагийнхны ойр зорилгыг сонирхвол…
Ч.Жаргалсайхан: Энэ ондоо багтаж 10 дуутай тав дахь цомгоо гаргахаар төлөвлөөд ажиллаж байна. Одоогоор таван дуу бэлэн болчихоод байна.
Д.Батзаяа: Монголын хип хоп урлаг Солонгосын замналаар яваад байна. 1990-ээд оны үед Солонгост үглэдэг хүн бүр од болж байсан бол одоо дотоодын уран бүтээлчид нь хөгжмийн зах зээлээс шахагдчихсан. Манайд ч байдал тийм л байгаа. Залуус голчлон барууны хамтлаг дуучдын дууг л сонсдог боллоо. Харин бид барууны сайн дуучидтай жишихүйц хэмжээнд сайн уран бүтээл хийхийг зорьж ажиллана.
-Гурван жил урлагаас хөндийрсөн болохоор дахин дуулахад бэрхшээл гарч байна уу?
Ч.Жаргалсайхан: Он жил өнгөрөх тусам гараас гарч байгаа бүтээл нь чанартай болдог хүнийг л уран бүтээлч гэх байх. Спортынхон бол өөр байх л даа. Гурван жил дасгал сургуулилалт хийгээгүй үед тэмцээнд оролцох аргагүй болно. Урлагт харин тийм зүйл байхгүй.
-Гэхдээ дуучид гамм уншиж өдөр бүр бэлтгэл хийдэг биз дээ?
Д.Батзаяа: Бид машиндаа хөгжмөө асаан дагаж үглээд л бэлтгэлээ хийчихдэг.(инээв)

Ч.Жаргалсайхан: Бид цаг хугацаатай “заамдалцсаар” ирсэн

-Цөөнгүй жил дуулсан уран бүтээлчдийн хувьд Монголын өнөөгийн хип хоп урлагийг хэрхэн тодорхойлох вэ?
Ч.Жаргалсайхан: Монголын хип хоп урлаг харьцангуй залуу ч Монголын өнөөгийн хип хоп урлагийн хөгжил зогсонги байгаагийн шалтаг, шалтгаан биш. Өнөөдөр “18 нас” шиг сонсогчдын сэтгэлд хоногшсон чанартай дуу хийж байгаа, эсвэл биднээс өмнө уран бүтээл туурвиж байсан хамтлагууд шиг сайн дуучид алга.
Д.Батзаяа: Монголд хип хопчин гэсэн нэрийг зүүхэд ч ичмээр болсон байна.
-Яагаад?
Д.Батзаяа: Хүмүүс “Рэппер гэхээр л баахан хараал хэлчихээд, түүнийгээ дуу гэж нэрлээд байдаг хүмүүсийн нэг нь” гэсэн ойлголттой болчихоод байна шдээ.
-Он цагийн аясаар мартагдчихдаг дууг чанаргүй гэж дүгнэж болох уу?
Ч.Жаргалсайхан: Болно. Чанаргүй болохоороо л мартагдчихаж байгаа юм. Тиймээс ч бид он цагийн шалгуурыг туулах чанартай уран бүтээл хийхийг зорьсоор ирсэн. Цаашдаа чанартай уран бүтээл хийж чадах эсэхийг цаг хугацаа аяндаа харуулах биз. Бид цаг хугацаатай “заамдалцсаар” ирсэн. Цаашдаа ч энэ зарчмаараа ажиллана.
-Бас сонсогчдын сонирхолд нийцүүлж биш, тэднийг хөтлөх гэж уран бүтээл туурвидаг байх, тийм үү?
Ч.Жаргалсайхан: Тэгэлгүй яах вэ. Бид хэн нэгний хүсэл сонирхолд нийцүүлэхийн тулд бус, эсвэл тэдний сонирхлыг ашиглан нэр хүнд олж, ашиг хонжоо харж биш, жинхэнэ урлагийг мэдрүүлэх гэж л уран бүтээл хийдэг. Өнгөрсөн хугацаанд гаргасан бидний бүх дуу тийм л зорилготой.
Д.Батзаяа: Үүний нэг жишээ нь “I’m so fly”. Аяыг нь зарим нэг уран бүтээлчид шиг гадаадын цахим хуудсуудаас хямдхан үнээр худалдаж аваагүй. Клипээ ч бас үзэгчдийн нүд хуураад өнгөрөөчихье гэж бодоогүй болохоор компьютер графикийн оронд жинхэнэ гэрэлтүүлэг, гоёл чимэглэл ашигласан. Зөвхөн “So Fly” гэсэн гэрэлтсэн бичиг нь сүүлийн үед хип хопчдын гаргаж байгаа клипний үнэтэй ижил өртөгтэй. Цаашдаа яг л энэ жишгээрээ аргацаасан биш, урлагийг жинхэнэ утгаар нь мэдрүүлэхээр уран бүтээл хийх болно. Энэ дууг цацагдсанаас хойш шүүмжлэх хүн ч цөөнгүй гарч. Зарим сонсогчид бидний зургаа, долоон жилийн өмнө хийдэг байсан дууг сонсохыг хүсээд байх шиг байна. Гэхдээ цаг хугацаа өнгөрөхөд бүх зүйл өөрчлөгддөг. Хувцасны моод хүртэл хувьсан өөрчлөгдөж байгаа биз дээ. Түүнтэй адил хип хоп урлагт багагүй өөрчлөлт гарсан. Бид тэр жишгийг дагаж байна. Тэгээд ч бид робот биш болохоор хоолойн өнгө ч өөрчлөгдсөн.
-Үндэсний хөгжмийг хип хоптой хослуулах боломжтой юу?
Ч.Жаргалсайхан: Хүчилбэл хослуулж болно.
-Ямар учраас “Хүчилбэл” гэж онцолж байгаа юм бэ?
Ч.Жаргалсайхан: Надад лав үндэсний хөгжимтэй хослуулсан хип хоп донжтой сонсогддоггүй.
-Өнгө, хэмнэл нь өөр болохоор уу?
Д.Батзаяа: Хип хоп Африкаас үүсэлтэй. Гэтэл Африкт бүрээнээс өөр урт аялгуутай хөгжим байхгүй, бусад нь дандаа бөмбөр. Тиймээс баруунд очсон африкчуудад рок хөгжмийнх бөмбөрийн дугаралт илүү сайхан санагдаж, түүнийг нь ашиглан уран бүтээл туурвиснаар хип хоп хөгжмийн бит үүссэн гэдэг. Гэтэл манай үндэсний хөгжмийнх олонх нь урт аялгуутай. Хамгийн түргэн хэмнэлтэй нь “Жалам хар”.
Ч.Жаргалсайхан: Нар мандах, жаргах гэсэн хоёрхон цагтай болохоор тэр байх.

Ким Кардашиан: Би водканд дуртай. Өөр төрлийн архи уудаггүй

Усны хувцастай зураг нь цахим хуудасны нүүр чимж, болзоо, хөл хүнд болсон гээд Кардашианы эгч дүүсийн алхам гишгэм бүр олны анхаарлыг татдаг. Америкчууд тэднийг цуу ярианы баатрууд, хов живэнд холбогдсоноороо дээд амжилт тогтоочид хэмээн хошигнох нь ч бий. Энэ сарын 22-ноос олноос онцгойрдог эгч дүүс, ээж, аавынхаа хамт тоглосон “Keeping up with the Kardashians” реалити нэвтрүүлгийн тав дахь цуврал цацагдаж эхэлж байгаатай холбогдуулан Ларри Кинг тэднийг нэвтрүүлэгтээ урьжээ. -Гэр бүлээрээ реалити нэвтрүүлэг хийх санаа анх хэрхэн төрсөн юм бэ? Крис Женнер (Кардашианы эгч дүүсийн ээж, шоу нэвтрүүлгээр олонд танигдсан): Гэр бүлийнхнийгээ оролцуулсан нэвтрүүлэг хийх санаа гэнэтхэн төрсөн юм. Энэ тухайгаа хэлтэл Райн (хөтлөгч, нэвтрүүлгийн продюссер) миний саналыг ихэд дэмжиж, хамтран ажиллахаар болсон. Тэр даруй л бид зураг авалтаа эхлүүлж, эхний цуврал 30 хоногийн дотор бүтэж байсан. Тэр бүхэн саяхан болсон юм шиг л тод санагдаж байна. Хэдийгээр богино хугацаанд хийсэн боловч бидэнд төдийлэн амар байгаагүй. Би Райнтай ярилцаж тохирсон даруйдаа л гэртээ харьж, “Бүгдээрээ өөрсдийн гэсэн реалити шоутай болох нь” гэж зарлаж билээ. Манай охидоос өөр хүн байсан бол “Би нэвтрүүлгийн ажилд чинь оролцохгүй шүү” гэж хэлж мэдэх л байсан. Харин тэд минь бүгдээрээ их баяртай хүлээж авсан. Куртни л бага зэрэг эргэлзэж байсан гэсэн.
-Куртни, Камерын өмнө амьдарна гэдэг таны хувьд шинэ зүйл биш байсан биз дээ. Тэр үед яагаад эргэлзсэн юм бэ? Куртни Кардашиан (Шоу нэвтрүүлгээр олонд танигдсан): Тийм ээ. Үүнээс өмнө бид хэд хэдэн реалити шоунд оролцчихоод байсан. Гэр бүлийнхээ нэвтрүүлгийн тухай сонсчихоод яг ямар учиртайг нь мэдээгүй болохоор эргэлзсэн хэрэг. Өмнө нь реалити нэвтрүүлэгт оролцож байхдаа өдөр бүр гэртээ харихсан гэж бодож, хожим нь бичлэгээ үзээд “Би хэдийдээ ийм үг хэлчихсэн юм бэ” хэмээн харуусдаг байлаа. Тэр бүхэн надад багагүй сургамж өгсөн тул дахин реалити шоунд оролцохгүй гэж бодох болсон.
-Таны тухай элдэв мэдээ хэвлэлд нийтлэгддэг ч болзож байгаа залуугийн тань тухай мэдээлэл олны гайхширлыг барж байх шиг байна. Ким Кардашиан (жүжигчин, загвар өмсөгч): Хэвлэлийнхний ингэж аашилж байгаа нь яг галзуу хүн шиг санагдах юм. Өөрийн блогтоо танилтайгаа уулзсан тухайгаа бичиж, эсвэл хэн нэгэнтэй хамт оройн хоол идэн, тааралдахдаа мэндийг нь асуугаад өнгөрсөн төдийд дотно харилцаатай гэж ойлгож болохгүй биз дээ. Би хүн бүртэй найрсаг харилцаж, надад хамааралтай хэнийг ч хайрлахыг хичээдэг. Тэр ч байтугай бүхий л шүтэн бишрэгчидтэйгээ ч холбоотой байдаг.
-Танай нэвтрүүлгийг үзэж суухад бусдаас их өөр эрчим хүч мэдрэгддэг. Энэ нь та бүхний жүжиглэх чадвартай холбоотой юу? Ким Кардашиан: Үгүй дээ.
Крис Женнер: Би охинтойгоо санал нэг байна.
Ким Кардашиан: Анхнаасаа л бид энэ нэвтрүүлгийг хийхийг хүссэн. Тэгэхдээ бүр бодит амьдралыг тэр чигт нь хальсанд буулгахыг зорьсон. Энэ зорилгодоо хүрсэн болохоор л нэвтрүүлэг маань амжилт олсон гэж бодогддог.
-Реалити нэвтрүүлгүүдийг хараад байхад оролцогчид нь дандаа л хоорондоо тэмцэлдэж, муудалцаж байдаг. Хайрын тухай яриа ч өрнөдөггүй гэхэд хилсдэхгүй. Харин та нэвтрүүлгээс хайр дээр суурилсан хэмээн онцолсон байдаг. Крис Женнер: Тийм шүү. Манай гэр бүлийнхэн их хурц араншинтай. Бид Куртнигийн машинаар танай нэвтрүүлгийн байранд ирсэн юм. Гэрээс гарах гэж намайг мунгинаж байхад Куртни аль хэдийнэ машиндаа суучихсан байсан.
-Брюс та тэдэнтэй хамт явсан уу? Брюс Женнер (Хөнгөн атлетикийн тамирчин, Кардашианы эгч дүүсийн хойт эцэг): Үгүй.
Крис Женнер: Хамт яваач гэж урьсан ч тэр суухгүй байсан.
Брюс Женнер: Би өөрийнхөө машинаар ирсэн. Машингүй байсан ч тэдэнтэй хамт явахгүй байсан байх.
Крис Женнер: Бид эрс тэс араншинтай хүмүүс байгаа биз.
Брюс Женнер: Биднээс нэвтрүүлгийн талаар асууж байна. Бид ердөө л нэгэн гэр бүлийн амьдралыг л харуулах гэсэн юм. Гэхдээ тэнд ямар нэгэн жүжиглэлт, зохиомж байхгүй. Бидний байгаа байдлыг тэр чигт нь дэлгэцнээ гаргаж байгаа юм.
Ким Кардашиан: Бид бие биедээ хайртай, их дотно гэр бүл. Нэвтрүүлэг биднийг улам ч ойр дотно болгосон шиг санагддаг. Өөрсдийгөө тольдох боломж олгож, ямар үед маргалдаж, ямар үед гэр бүлийнхээ бусад гишүүдийг ойлгож, дэмжиж туслах ёстой вэ гэдгийг бид нэвтрүүлгээ үзээд ухаардаг. Түүнчлэн үйлдэл бүхэн камерын хальсанд бичигдэж байгаа тул бүгд л биеэ барьж асуудлыг аль болох эв зүйгээр шийдэх гэж хичээдэг болсон. Бидэн шиг хурц араншинтай хүмүүст энэ хамгийн сайн эмчилгээ болно.
Куртни Кардашиан: Бас бидэнд хуучны сайхан цагаа дурсах боломж олгодог гээд энэ нэвтрүүлэг бидэнд олон сайхан зүйлийг бэлэглэсэн.
-Куртни та Кардашианыэгч дүүсээс хамгийн буурь суурьтай нь байх аа? Куртни Кардашиан: Би хэлж мэдэхгүй байна.
Крис Женнер: Тийм шүү. Куртни маань их намбалаг бүсгүй.
Ким Кардашиан: Би санал нэг байна.
-Бас хамгийн ууртай нь мөн үү? Ким Кардашиан: Мөн.
Куртни Кардашиан: Үгүй дээ, харин ч хэр барагтай уурладаггүй шүү.
-Та яагаад өөрийгөө тайван гэж боддог юм бэ? Ким Кардашиан: Түүний тайван гэдэг нь үнэн шүү. Гагцхүү…
Крис Женнер: Тэвчээргүй.
Ким Кардашиан: Тийм ээ. Тэр тун тэвчээр муутай. Гэхдээ тайван. Клое энд ирсэн бол надтай нэгдэнэ гэдэгт эргэлзэх хэрэггүй. Хэдийгээр тэр тэсвэр муутай ч гэсэн мэдрэмж сайтай, уян зөөлөн хүн.
-Тэр ээж болсноосоо хойш өөрчлөгдсөн үү? Крис Женнер: Өөрчлөгдсөн. Охин минь илүү уян зөөлөн болсон.
-Ийм хурц араншинтай охидтой та хэрхэн ойлголцдог байсан юм бэ, Брюс? Брюс Женнер: Куртнитэй ойлгоцоход л их хэцүү байсан. Нэг өглөө…
Куртни Кардашиан: Та арай гар дээрх сорвио харуулах гэж байгаа юм биш биз?
Крис Женнер: Надад ч бас тийм сорви бий.
Ким Кардашиан: Брюсийн гар дээрх сорви Куртнигийн хумсных юм уу?
Брюс Женнер: Тийм ээ.
Куртни Кардашиан: Ээж миний гарыг тэгж атгадаг байсан юм.
Ким Кардашиан: Чи тэгээд гарыг нь ямар болгож орхисноо харсан уу?
Куртни Кардашиан: Би гарыг нь тавиулах гэж л маажсан. Хэн ч байсан тэгэх л байсан биз дээ.
Брюс Женнер: Үгүй дээ. Охидыг гаргаж өгөхөөр үүдний өрөөнд очоод “Сайхан амрав уу, Куртни” гэж асуутал “Надтай ингэж харилцаж байгаа чинь таалагдахгүй байна” гэж билээ. Тэр явдал санаанаас ер гардаггүй юм.
Ким Кардашиан: Гэр бүлд маань гэнэт л нэг танихгүй эр ороод ирсэн болохоор бид цочирдсон л доо. Ээж аав маань салаад удаагүй байсан учир бид тэр өөрчлөлтийг хүлээж авч чадахгүй байлаа. Хүүхэд бүр л тэгдэг шүү дээ.
Брюс Женнер: Гэхдээ Куртни томрох тусам надад дасаж, намайг хайрлах болсон.
Куртни Кардашиан: Энэ араншингаасаа болоод хүн бүхний дургүйцлийг төрүүлж байсан учир ахлах сургуульд байхдаа би төрсөн аавынх руугаа нүүсэн.
-Тийм зүйл болсон юм уу. Би ер дуулаагүй юм байна. Куртни Кардашиан: Тийм ээ. Ахлах сургуульдаа байхдаа би аавтай хамт амьдардаг байлаа. Ким ч бас хэсэг хугацаанд бидэнтэй хамт байсан.
Ким Кардашиан: Куртни бид хоёр их дотно, эгч дүүс гэхээсээ илүүтэй найзууд шиг л өссөн. Дэндүү дотно байсан болохоор түүнийг аавынх руу нүүж явахад нь би араас нь очсон юм.
-Тэр үед танд ямар санагддаг байсан бэ? Ким Кардашиан: Гэхдээ энэ явдал…
Крис Женнер: Тэр үед манай гэр бүл хоёр ч шинэ гишүүнтэй болчихсон байсан юм. Тиймээс өрөө хэрэг болсон гэх өөр шалтгаан бий. Гэхдээ охид маань байнга л гэрээрээ ирдэг байсан.
-Зарим үед нэвтрүүлэг чинь эмчилгээ болдог гэсэн. Хамгийн сургамжтай бичлэгийг хэдийд хийсэн бэ? Куртни Кардашиан: Миний хувьд Маяами дахь зураг авалт. Хүүгээсээ хол хэдэн долоо хоног болж, сэтгэл хямарчихсан байсан ч би аль болох тайван байхыг хичээж байлаа. Үйлдэл бүр минь хальсанд бичигдэж байгаа болохоор тэр. Тэр үед л их зүйлийг ойлгож, сурсан даа.
-Хүү тань хэнтэй адилхан бэ? Ким Кардашиан: Куртнигийн хүү манай аавтай их адилхан.
-Ээж болсо болохоор согтууруулах ундааны хэрэглээгээ багасгаж байна уу? Куртни Кардашиан: Би хүүгээ хөхүүлж байгаа болохоор одоо согтууруулах ундаанаас эрс татгалздаг болсон.
-Ким, таныг ч бас энэ төрлийн хэрэглээнээс татгалзах болсон гэж сонссон. Ким Кардашиан: Тийм ээ. Гэхдээ би архинд тэгж их дурладаггүй байсан шүү дээ. Би 30 нас хүртлээ хэрэгцээ гарсан тохиолдолд ганц хундагыг л ууна гэж өөртөө амласан байсан. энэ жил би 30 нас хүрч байгаа. Тэр амлалтаа биелүүлсэн гэж бодож байна. Өдийг хүртэл би ганц хундага орос архинаас хэтрүүлж байгаагүй. Ядарсан үед орос архи уугаад хэвтэхэд сайхан амардаг.
Куртни Кардашиан: Хэрэв бид Мексикт байсан бол бидний хэрэглээг сонсоод архи уух биш амссан төдий л гэж дүгнэх байсан.
Ким Кардашиан: Би водканд дуртай. Түүнээс өөр төрлийн архи уудаггүй.
-Та яагаад орос архинд дурладаг юм бэ? Ким Кардашиан: Цэвэр спиртийн найрлагатай нь зөвхөн Водка болохоор тэр.
-Та бас шокладанд дуртай байх аа? Ким Кардашиан: Ташаа ойлголт байх аа даа. Би бүх төрлийн чихрэнд дуртай.
Куртни Кардашиан: Харин би “Oreo”-д дуртай.
-Амьдарлынхаа ихэнх цагийг болзоонд зориулах ямар санагддаг вэ? Ким Кардашиан: Хачирхалтай сонсогдож магадгүй ч болзоо надад тун хэцүү зүйл юм шиг санагддаг. Би хайр дурлалынхаа эцсийг нь харах тавилангүй хүн шиг байгаа юм. Хэн нэгэнтэй танилцаж, болзоод л, хайрлаж дурлах сайхан л даа. Гэхдээ амьдрал бололгүй салчихаад байдаг нь харамсалтай. Гэхдээ бүх зүйлд учир шалтгаан байдаг гэдэгт би итгэдэг. Одоогоор хайр сэтгэлээс илүүтэй ажилдаа анхаарал хандуулах шаардлагатай байна.

J.Lo: Охин маань хүн л юм болохоор алдаж энднэ, яг л над шиг

Шоу бизнесийн ертөнцийн алдартнуудын зовлонг үл ажран, олны хэл ам, папараццичдын дуранг эс тоож, өнөөг хэр охидын атаархлыг төрүүлэм амьдарч чадаж байгаа цөөн бүсгүйчүүдийн нэг нь Жэннифер Лопез. Тиймдээ ч түүний амьдрал дуулиан шуугиан багатай хэрнээ үргэлж анхаарлын төвд байдаг биз. “Glamour” сэтгүүлийн хамт олон түүнийг шинэ дугаарынхаа зочноор урьж, гэрлэлт, гэрийн эзэгтэй Лопезийн амьдралын тухай сонирхолтой яриа өрнүүлснийг “Ням гариг” уншигчдадаа хүргэе.

Олон жилийн өмнө урлагийн ертөнцөд хөл тавьж байхдаа тэр “I’m feeling so good/I knew that I would/Been taking care of myself/Like I should.” хэмээн ирээдүйн амьдралаа мөрөөдөн дуулж байсан нь гарцаагүй. Харин одоо хүсэл мөрөөдөлдөө хэдийнэ хүрчихсэн хатагтай Лопез өмнө минь зогсож байна. Намайг тэр Нью-Йорк хотын зах дахь байшингийнхаа гадаа хүлээж байсан юм. “Pucci”-гийн даашинз өмсөж, нүүрээ будаж гоёогүй J.Lo-г өмнө нь харж байгаагүйсэн бол дуучин, жүжигчин, бизнесийн хөрөнгөтөн гэж хэлэхээргүй байлаа.
Тэр шинэ цомгоо “Хайр мөн үү?” гэж нэрлэх бодолтой байгаа гэсэн. Гэхдээ бодит амьдралд тэр энэ асуултын хариуг хэдийнэ олчихсон. Өдгөө 41 настай тэрбээр эдгээр өдрүүдэд дуучин Марк Энтонитэй гэрлэсний зургаан жилийн ойгоо тэмдэглэж буй. Түүгээр барахгүй уран бүтээлч хос Эмми, Макс гэх хөөрхөн ихрүүдийн ээж, аав болж нэг хэсэгтээ шар хэвлэлүүдийн анхаарлыг татаж байсныг та санаж байгаа биз. Хэдийгээр тэр гэрийн эзэгтэй болсон ч ажлаа бүр мөсөн хаячихаагүй гэдгээ энэ жилийн “MTV Movie Awards” шагнал гардуулах ёслолын үеэр жүжигчин Том Крузтай хамт бүжиглэхдээ баталсан.
Би түүнтэй гурван жилийн өмнө уулзаж ярилцаж байсан юм. Байшингийнхаа гадна усан сан бариулахаар зэхэж, хүүхэдтэй болох тухай бодол Жэнниферт дөнгөж төрж байсан үе улиран одож, өнөөдөр тэдний усан сан ашиглалтад орчихсон, үеэлүүд нь түүнтэй хамт усанд сэлж, хөгжилдөхөөр хүлээн, харин J.Lo хэдийнэ ээж болчихож. Усан сан руу үсрэхийн өмнө тэр өнгөрүүлсөн амьдралынхаа дурсамжыг сонирхуулж, шинэ амьдралынхаа жаргал зовлонг хуучлахаар надтай хамт хэсэг суусан юм.

-Энгийн амьдралын чинь энэ төрхийг дурандаа буулгасан зурагчин олон бий юү?
-Би амьдралаа багахан уран зөгнөлөөр хачирлах дуртай хүмүүсийн нэг. Гэртээ ч би энэ хүслээ хэрэгжүүлдэг. Хэрэв та намайг үсээ засуулж, нүүрээ будуулахаас нааш зураг авахыг зөвшөөрдөггүй нэгэн үү гэж асууж байгаа бол би “Үгүй” гэж хариулна. Зураг авахуулахын тулд надад сайхан даашинз л хангалттай.
-Танай гэрийн дотоод засал Хятад хэв маягтай юм. Энэ таны сонголт уу?
-Марк Хятад уламжлал, хэв маягт их дуртай. Заримдаа бүр “Би зүрх сэтгэлдээ хятад хүн байх” гэдэг юм.
-Та хоёрын хэн хэн нь хоол хийх дуртай гэдэг. Энэ үнэн үү?
-Хааяа нэг цацагт хяруулын мах шарж өгдөгийг нь эс тооцвол Марк хоол хийдэггүй. Багадаа голчлон будаа, шош, мах, заримдаа л итали-америк хоол иддэг байсан болохоор би Пуэрто Рико хоолонд дуртай. Миний амьдралын цөөнгүй цаг гал тогооны өрөөнд өнгөрөх учиртай гэдгийг би сайн мэднэ. Түүндээ ч дуртай. Харамсалтай нь бидний хэн хэнд нь хоол хийгээд зогсох цаг тэр бүр гардаггүй. Бидний амьдрал яг л цыган хүмүүсийнх шиг хөвөрдөг.
-Хүмүүс Таныг сайн хүн гэж дүгнэдгийг би мэднэ. Харин тэд Маркийг хэр сайн мэддэг гэж боддог вэ?
-Тэр зөвхөн ажилдаа л анхаарлаа төвлөрүүлж, гадуур тэр бүр явдаггүй болохоор хүмүүст түүнийг таньж, мэдэх боломж олддоггүй биз.
-Тэр таныг улам нууцлаг болгосон уу, эсвэл Та түүнийг илэн далангуй, нээлттэй болгож өөрчилсөн юм болов уу?
-Магадгүй таны хэлсэн үйл явц хоёул болсон байх. Гэр бүлийн хоёр бие биенийхээ сайн зан чанараас суралцаж, нэгэн цул болох ёстой гэж би боддог. Марк надад хувийн гэсэн бүхнээ хэрхэн нууцалж, амьдралаа хэрхэн тогтвортой байлгах талаар суралцахад тусалсан.
-Энэ жил нийгмийн амьдралд эргэн ирж байгаа юм шиг сэтгэгдэл төрж байна уу?
-Тэгэлгүй яах вэ. Гэхдээ эх хүн болсноор энд тэндгүй тэнэж явдаг амьдралаас хөндийрч, суурин байдалтай болсон минь надад таалагдсан шүү. Түүнээс гадна хувийн амьдрал маань ажилд нөлөөлж, одоо би огт өөр өнцгөөс уран бүтээлээ туурвиж, урьдынхаас хувь илүү эрч хүчтэйгээр ажилдаа ханцуй шамлана.
-Гэртээ хоёр жил суухдаа дараагийн ажлаа төлөвлөж байв уу?
-Төлөвлөөгүй ээ. Угтаа би хүүхдүүдээ төрүүлмэгцээ л ажилдаа эргэн орно гэж боддог байлаа. Харин амьдралын минь утга учир болсон тэр жаахан амьтадыг хармагц бодол эрч өөрчлөгддөг юм билээ. Одоо ч гэсэн тэднийгээ өглөө орхиод гарахад их хэцүү байдаг. Тамлал шиг санагдах үе ч бий. Гэрээс гармагцаа л би өөрийн эрхгүй “Хүүхдүүд минь намайг санаж байгаа болов уу? Би тэдэндээ ямар их хайртай, үргэлж тэднийхээ тухай боддогийг минь мэддэг болов уу” гэсэн бодолд автчихдаг. Тэр бодол намайг хэдэн цагаар ээрдэг шүү.
-Марк Таны төсөөлж байсан шиг сайн аав байж чадаж байна уу?
-Тэр их дэврүүн, хөөрүү хүн. Зарим үед бүр хүүхдүүдээсээ ч ялгардаггүй юм. Гэхдээ тэр байдал нь намайг бүр ч их татдаг.
-Харин та хэр хатуу эзэгтэй вэ?
-Хүн бүр тогтсон цагт унтаж, хооллох ёстой гээд л цагийн хуваарийн дагуу ажиллаж, амарч, нарийн зохион байгуулалттай байж амжилтад хүрнэ гэсэн бодолтой, хатуу зарчим баримталдаг хүмүүсийн нэг нь би. Гэхдээ хэнийг ч “Одоо студи руу яв. Өдрийн хоолны цаг болчихлоо, наашаа суу“ гэж захиргааддаггүй.
-Төрснийхөө дараа бүсгүйчүүд биеийн галбиртаа их санаа зовдог. Харин та энэ асуудлаа хэрхэн шийдсэн бэ?
-Би хүүхдүүдээ зургаан сар хүрмэгц нь триатлоноор хичээллэж эхэлсэн. Үүнийгээ амьдралдаа хийсэн хамгийн зөв алхмуудын нэг болсон гэж дүгнэдэг юм. Магадгүй би хэт дэврүүн сэтгэлээр хандсан ч байж болох юм. Юутай ч бүхнийг бүтээнэ гэсэн зориг байсан учир төрснөөсөө хэдхэн сарын дараа хэвийн хэмжээндээ буцаж орно гэсэн итгэлтэй байлаа. Зүрх сэтгэл минь омголон хэвээр байгаагийн илрэл нь тэр биз. Гэхдээ зургаан долоо хоногийн дотор турж, гоолиг болно гэдэг бүтэшгүй зүйл юм билээ. Түүнийг биеэрээ мэдэрсэн. Хоёр жил өнгөрчихөж. Одоо л би төрөхийн өмнөх хэмжээндээ очиж байна.
-Цаашдаа триатлоноор үргэлжлүүлэн хичээллэх бодол бий юү?
-Сэлэлтээрээ дагная гэж бодож байна. Учир нь далайн усанд сэлэх нь надад биеийн галбираа хадгалахад төдийгүй амьдралын олон үнэнийг ойлгоход тусалсан. Далайд сэлнэ гэдэг амаргүй. Эхэндээ их айдаг байлаа. Далай усан сантай адилгүй. Араншинг нь тааварлахын аргагүй. Удалгүй ямар гайхалтай болохыг нь мэдэрсэн.
-Триатлон амьдралд тань хэрхэн нөлөөлсөн юм бэ?
-Триатлоны ачаар би өөртөө итгэлтэй байвал хүн юуг ч хийж чаддаг гэдгийг ойлгосон. Гол нь огт эргэлзэж болохгүй. Эргэлзээ бол алуурчин л гэсэн үг. Зөвхөн өөрийнхөө хэн гэдгийг, юуны төлөө энэ бүхнийг хийж байгаагаа ухамсарлах хэрэгтэй.
-Гэхдээ хэрхэн огт эргэлзэхгүй байна гэж… Ямар ч хэцүү нөхцөлд та энэ зарчмаа баримталж чаддаг уу?
-Эргэлзээ гэдэг зүйлийг би саяхнаас ч мэддэг болсон шүү дээ. Өмнө нь юу ч бодох сөхөөгүй ажилладаг байж. Хожим нь аливаа асуудалд эргэлздэг, сэтгэл зовнидог, тунгаан боддог болсон. Эцэст нь намайг үзэн яддаг хүмүүс элдэв яриа гаргавал түүнийг нь наргиа болгоод л өнгөрөөх нь зүйтэй юм гэдгийг ойлгодог болсон. Хүн бүрт л иймэрхүү асуудал гардаг шүү дээ. Харин энэ үед эргэлзэж, өөртөө гутрах биш харин ч эсрэгээр илүү итгэлтэй болох хэрэгтэй. Өөртөө итгэлгүй байдал таны намаг балчигт шигдэх гол хүчин зүйл болдог гэдгийг байнга сана. Өөрөөс тань өөр ч энэ итгэлийг танд өгөхгүй тул алдахаас эмээх ёстой. Энэ бол миний амьдралдаа баримталдаг зарчим. Та гайхалтай зөвлөгч, хамтрагч, хань байж чадна. Гол нь ийм байж чадна гэдэгтээ л итгэх хэрэгтэй. Эс бөгөөс эцэст нь бүх зүйл танд утгагүй мэт санагдах вий.
-Эхчүүд үргэлж л хүүхдийнхээ үлгэр дуурайл болдог. Та Макст хайрын тухай, эмэгтэйчүүдийн хэрхэн хүндлэх тухай юу гэж сургах бодолтой байна вэ?
-Би энэ тухай их боддог юм. Би хүүдээ ямар ч эмэгтэйг гайхалтай хүн хэмээн хүндэтгэж байгаарай л гэж сургах байх даа.
-Харин Эммид хайрын талаар ямар зөвлөгөө өгөх вэ?
-Би найз бүсгүйчүүдтэйгээ энэ талаар их ярилцдаг. Нэг л өдөр охин минь 19 нас хүрч, “Би гэрлэхийг хүсэж байна” гэвэл яах билээ. Насанд хүрсэн бид үүнийг зөв шийдвэр биш гэдгийг сайн мэднэ. Гэхдээ Эмми маань хүн л юм болохоор алдаж энднэ, яг л над шиг. Би ч бас арван хэдтэй охин байхдаа ээжийгээ багагүй зовоож байсан. Охин минь ч бас тэр насыг дайрах болохоор одооноос л тийм асуудал тохиолдвол яаж хандах, хэрхэн шийдвэрлэхээ бодож л сууна.
-“Өнгөрсөн амьдрал минь бусдын нүднээс далд өнгөрсөн ч болоосой” гэх бодол төрдөг үү?
-Олны анхаарлын төвд байж, хувийн амьдрал минь алган дээр дэлгэчихсэн юм шиг ил өнгөрсөнд би хэзээ ч харамсаж байгаагүй. Надад алдаж онох, өгсөж уруудах үе байсан. Бурхны авралаар “Тийм зүйл тохиолдоогүй ч байсан болоосой” гэж харуусахаар хүнд бэрхшээл надад тулгарч байсангүй. Мэдээж эргээд бодоход санаа алдмаар таагүй дурсамж үлдсэн. Гэхдээ Макс Эмми хоёрынхоо өмнө гэмшихээр алдаа гаргаагүй гэж бодож байна.
-Та шинэ цомог “Хайр мөн үү?” нэртэй гэсэн байх аа. Яагаад заавал асуух өгүүлбэрээр нэрлэсэн юм бэ?
-Миний хувьд хайр гэдэг бүрэн төгс хариулт хэзээ ч олддоггүй сэдэв. Араасаа олон зуун магадгүй олон мянган асуудал, бэрхшээл дагуулж, гуниг, зовлон дагуулдаг атлаа аз жаргал, баяр баясгалан хайрладаг болохоор тэр байх. Өнгөрүүлсэн амьдралынхаа туршлагаас би энэ бүхнийг мэдэж авсан. Гэхдээ өнөө хэр хайр дурлал гэх энэ хачирхалтай зүйлийг судалж, суралцсаар л байна.

Хамгийн эртний үүлдэр Хаски

Хөгжил, хувьслаа дагаад залуусын амьдралын хэмнэлд олон арван өөрчлөлт гарч. Орчин үеийн залуус эдэлж хэрэглэж байгаа зүйлсээрээ төдийгүй, тэжээж буй нохойн үүлдэрээр моодорхох болсон. Саяхан л немц овчарк, англи бульдог тэжээх гэж дурладаг байсан моод аль хэдийнэ ард хоцорч. Сибирийн Хаски, Аляскын Маламут тэдний харааг булаах болжээ.

Нэр: Сибирийн Хаски, Чукча
Хоч: Хаски
Нутаг: ОХУ, Сибирь
Биеийн жин Эр 20–27 кг
Эм 16–23 кг
Биеийн өндөр Эр 53–60 см
Эм 51–56 см
Дундаж наслалт 12–19 жил

Саяхны нэгэн ДНХ-ын судалгаа Сибирийн Хаскиг нохойн хамгийн эртний үүлдэрүүдийн нэг гэдгийг тогтоосон. Түүнчлэн Хаскиг чарганд хөллүүлж хүн төрөлхтөнтэй анх танилцсан нохойн үр удам хэмээн эрдэмтэд баталдаг. “Husky” гэдэг үгийг толь бичгээс харвал биерхүү, булиа гэсэн утгатай ч, Сибириэс гаралтай чарганы нохойн нэр “Эскимо” гэх үг сунжирсаар Хаски болсон гэнэ.

Гарал үүсэл:

Сибирь дэх чукча нарын чарганы нохойг дэлхий дахинд алдаршлах боломжийг АНУ-ын Тэнгисийн флотын адмирал олгосон гэдэг. Тэрбээр умард туйлаар аялж явахдаа Хаскиг “олж”, Аялскад авчирсан гэдэг. Гэхдээ өнөөг хүртэл нохой сонирхогчдын анхаарлыг татах нэр хүндээ Хаски өөрөө олсон байдаг. Жил бүр Аляскад болдог нохойн чарганы уралдаанд хаски үүлдэрийн ноход 657 км зам туулж, уралдааны хамгийн жижиг биетэй атал хурдан оролцогч гэдгээ харуулжээ.
Түүнчлэн 1925 онд Аляскад гарсан тахлын үеэр Хаски хүний үнэнч анд гэдгээ баталсан гэдэг. Ганнар Касен нэртэй эл үүлдрийн нохой тус оны хоёрдугаар сарын 3-нд 600 км зас туулж, анхны эм тариаг иргэдэд хүргэв.

Ерөнхий байдал:

Эл үүлдрийн нохдын бие дундаж хэмжээтэй ч тэсвэр тэвчээр, хүч чадлаараа гайхагддаг. Гавлынхаа урттай тэнцүү хошуу, нүдний өнгө, хамар болон арьсны өнгөний зохицлоор нь цэвэр цустэй эсэхийг нь таньж болдог. Хар саарал, үнсэн саарал, хар өнгөтэй Хаскигийн хамар нь хар, өнгөтэй байдаг бол улаан хүрэн, цагаан өнгөтэй бол хамар нь элгэн хүрэн өнгөтэй байдаг. Зуувин хэлбэрийн дунд зэргийн хэмжээтэй нүд нь цэнхэр, бор, цэгээн шар зэрэг янз бүрийн өнгө хосолсон байхаас гадна заримдаа цэнхэр, бор хосолсон, ховор тохиолдол нэг нь хөх нөгөө нь бор байх нь бий.
Чих нь босоо, гурвалжин хэлбэртэй, толгойныхоо дээд тал руу байрласан байдаг. Шүд нь хайчилсан зуулттай, сүүл нь цагираглан нуруун дээрээ байна. Гэхдээ үүнийг догдолсон үедээ сүүлээ босгодог нохойн авир гэж ойлгож болохгүй. Тэсгим хүйтэнд ч хөлийг нь дулаан байлгаж, мөсөн дээр хальтирч, гулсахгүй явдаг нь сарвуу хоорондоо үстэй, өргөн тавхайнх нь ач. Үс нь өргөн, дундаж урттай тул -50-60 хэмийн хүйтнийг давах чадвартай.

Зан төрх:

Эелдэг зөөлөн атлаа эрх, гэр бүлсэг, хэрсүү гээд эл үүлдэрийн нохойн зан төрх хүмүүст их таалагддаг. Тэд дэггүй хэрнээ дуулгавартай тайван. Хүүхдэд ээлтэй, танихгүй хүнд ч нөхөрсөг ханддаг тул хамгаалалтын албанд төдийлэн тохирдоггүй. Залуус дотнын андаа болгон сонгодог нь ч үүнтэй холбоотой.
Түүнчлэн аливааг сурахдаа хурдан, ухаалаг зан нь немц овчарктай өрсөлдөх гол хүчин зүйл болдог. Гэхдээ хэрэв та Хаскигаа сургахаар шийдсэн бол чанга, хатуу ширүүн зантай гэдгээ сайтар ойлгуулах хэрэгтэй. Хаски хэт халуун уур амьсгалтай биш л бол хамтдаа алхах, гүйх дасгалийг маш сайн хийдэг. Амархан ганцаардаж уйтгарладаг тул удаан хугацаагаар ганцааранг нь орхихгүй байхыг мэргэжилтнүүд зөвлөдөг. Хэрэв та тэднийг хэдэн хоногоор орхичихсон бол эргээд ирэхэд гэр тань гахайн хороо шиг л болсон байх вий. Ганцаардаж, хангалттай дасгал сургуулилт хийгээгүй Хаски жинхэнэ сүйтгэгч болж хувирдаг муу талтай.
Сибирийн Хаски бол бүхий л зүрх сэтгэлээрээ чарганы нохой гэдгийг санаж байх хэрэгтэй. Тэд гэрийн бусад тэжээмэл амьтадтай гайхалтай зохицож чаддаг. Тэр тусмаа бага наснаасаа цуг өссөн бол.

Д.НАМСРАЙ: ЗАМЫН-ҮҮДИЙГ ЭРЭЭН ШИГ БОЛГОХ АМАРХАН

Нийслэлчүүдийн толгойны өвчин болсон утаа, хавар бүр иргэдийн сэтгэлийг түгшээдэг шар усны үер, аялал жуулчлалын бизнес эрхлэгчдэд түгээмэл тохиолддог бэрхшээл болох цэвэр, бохир усны асуудал зэрэг ойрын хугацаанд шийдвэрлэх шаардлагатай байгаа бэрхшээлээс гарах гарцыг аль хэдийнэ олчихоод, түүнийгээ төсөл болгон холбогдох байгууллагуудад нь барихаар зэхэж байгаа Монгол улсын зөвлөх инженер, гавьяат барилгачин Д.Намсрай гуайтай уузлаж, ярилцлаа.

ДУЛААН АЛДАГДЛЫГ БАГАСГАСНААР УТААНЫ АСУУДЛЫГ Ч ШИЙДВЭРЛЭХ БОЛОМЖТОЙ

-Барилгын салбарт “Дулааны алдагдлыг багасгах” гэсэн нэр томъёо саяхнаас л сонсогдох боллоо. Таныг энэ талаар багагүй судалгаа хийсэн гэдэг. Дулааны алдагдлыг багасгах нь ямар ач холбогдолтой байдаг юм бэ?
-Дээр доргүй ярих болсон хотын утаа, эрчим хүчний зарцуулалтыг багасгах гээд олон талын ач холбогдолтой. Монголчууд эрт цагаас “Тэвнийн чинээ нүхээр тэмээн чинээ жавар орно” гэлцдэг байсан. Их учиртай үг шүү. Дулаанаа алддаг байшин, тэр ч байтугай гэрийн халаалтыг нэмэх нь эрчим хүчийг үр ашиггүй зарцуулахаас өөр ямар ч үр дүнгүй.
Гэр хорооллыг цахилгаанаар халаах асуудлыг саяхнаас хөндөх болсон. Гэтэл цахилгааны төлбөр нь 300 мянган төгрөг гарчихвал төлөх чадвартай айл хэд билээ гэдгийг бас бодолцох хэрэгтэй. Тиймээс нэн түрүүнд дулаан алдагдлыг багасгах хэрэгтэй. Дулааны алдагдалгүй дөрвөн ханатай гэрт 0.5 квт-ын халаагуур тавихад л хангалттай байдаг. Тэгэхээр нүүрс, мод түлэн гэрээ халаадаг байсан айлуудын 1/3 нь ийм маягаар цахилгаан халаагуур хэрэглэдэг болчихвол хотын утааны 1/3 нь багасна гэсэн үг.
Төрөөс энэ асуудалд төдийлэн анхаарлаа хандуулахгүй байна. Угтаа туршлагатай, мэдлэгтэй хүмүүсийн үгийг сонсож, төсөл, төлөвлөгөөндөө тусгамаар байгаа юм. Энэ олон халаалтын тоног төхөөрөмж гадаадаас экспортолж, үйлдвэрлэдэг компани байхад утааны асуудлыг шийдчихэж болмоор санагдана. Цахилгааны төлбөрийг шөнийн цагаар хямдруулах талаар дорвитой арга хэмжээ авахад л хүмүүс цахилгаан халаагуур хэрэглэх нь нэмэгдэнэ шүү дээ.
-Харин дулааны алдагдлыг багасгахын тулд ямар арга хэрэглэх нь илүү үр дүнтэй байдаг вэ?
-Цонхоор 25 хувийн дулаан алдагддаг. Гэтэл монголчуудын өргөнөөр хэрэглэх болсон вакуум цонх эхний өвлийн хүйтний аяыг даахгүй тараа таниулж байна. Угаас хуванцрыг техникийн нөхцөл нь 25 хэмийн хүйтнийг тэсвэрлэх чадваргүй байдаг. Тиймээс хөлдсөн хуванцар цонхыг алхаар цохиход л бутарч унах магадлалтай. Дулааны орноос авчирч байгаа болохоор дулаан манай нөхцөлд тохиромжгүй, дулааны алдагдал ихтэй байх нь аргагүй л дээ. Түүнээс гадна ханаар ч багагүй хэмжээний дулаан алдагддаг. Бид энэ эрс тэс хүйтэнд дулаахан сууц барихын тулд тогтоосон стандартыг мөрдөх хэрэгтэй. 1964 онд 40 хэмийн хүйтэн дулаанаа хадгалах чадвартай барилгын стандартын хэмжээг тогтоож байсан. Одоо тэр стандартын дагуу баригдаж байгаа орон нууц нэг ч алга.
Түүнчлэн агааржуулах хоолойнууд бас л дулаанаа алдах нэг шалтгаан болдог. Орчин үеийн технологи ариун цэврийн өрөөний агааржуулалтын системийг бие засах үед сэнс ажиллуулдаг байхаар бүтээгдсэн байна. Энэ нь дулааны алдагдлыг багасгаж байгаа хэрэг. Хотын төвийн орон сууцнууд дулаахан өвөлждгийн нэг нууц нь энэ. Дөчин мянгатын хуучин барилгуудын агааржуулах хоолой нь ердөө таван нүхтэй байдаг.
Мөн хөрсний хөлдөлт ч бас дулаан алдагдахад нөлөөлдөг. Хөрс доош их гүн хөлддөг учир гэр шал, хаяагаараа дулаан алдах нөхцлийг бүрдүүлдэг төдийгүй байшин, барилгууд ч энэ шалтгаанаар шалаар дулаанаа алддаг. Тиймээс сууриндаа нэг метр зузаан үнс, модны зомгол гэх мэт дулаалгыг хийх шаардлагатай байдаг.
Манайхан тогтоосон хэм хэмжээ, стандартыг мөрдөх дургүй байх юм. Хамгийн ойрын жишээ гэхэд л хоёрдугаар төрөхийн эмнэлгээс ус алдсан явдал. Би энэ талаарх мэдээллийг мэдээллийн хөтөлбөрүүдээр ажиглаж суулаа. Хэн хүнгүй л буруутныг эрж, хайгаад байх шиг харагдсан. Үнэндээ дээврээс ус гоожсон нь ус алдалт биш, дээврийн стандарт мөрдөөгүйтэй холбоотой. Хүйтний улиралд дээвэрт цохисон уур хөлдөж, хуримтлагдсаар зузаан мөс болж тогтдог. Нарны элч жаахан нэмэгдмэгц гөлгөр гадаргуутай төмрөөс ховхорч, доош унадаг юм билээ. Тэгээд л тэр мөс нь хайлж, доод байшин руу нэвчсэн хэрэг. Би ийм тохиолдолтой хэд хэдэн удаа учирч байсан юм.
-Барилгын компаниуд герман, оросын сантехник байрлуулсан, хамгаалалтын домофон системтэй гэж л сурталчлахаас биш “Дулааны алдагдалгүй” гэсэн тодотгол огт хийддэггүй санагдана. Дэлхийн бусад орнуудад энэ жишиг ямар байдаг юм бол?
-Эрчим хүчний хэрэглээг багасгах, тэр хэрээр байгаль орчиндоо хор хөнөөл бага учруулах зорилгоор дэлхийн хөгжингүй орнууд барилгынхаа дулааны алдагдалд илүүтэй анхаарал хандуулдаг болсон. Бүр эн тэргүүний асуудал болж хувираад байна. Харин манай оронд энэ асуудлыг төдийлэн анхаарахгүй байгаа. Миний мэдэхээр “Тасума” компани дулааны алдагдалгүй хувийн сууц барьдаг. Гэтэл тэдний байшинг шөнөдөө халаахад өдөржин дулаанаа хадгалдаг гэхээр хэрэглэгчид огт итгэдэггүй. Монголчууд угаасаа их хашир юм. Уг нь дулааны алдагдалгүй байшин яг л тэр жишгээр халаалт бага зарцуулдаг.
-Сүүлийн хэдэн жил орон сууцанд оршин суугчид “Халаалт сайн байгаа хэрнээ хүйтэн өвөлжих боллоо” гэж гомдоллох юм. Энэ ч бас дулаан алдалттай холбоотой юу?
-Тийм ээ. Дээр миний хэлсэнчлэн хаалга, цонх, дээврээрээ дулаан алдаж байгаа болохоор хэчнээн халаагаад нэмэргүй болж байгаа юм. Тиймээс барилга, байшин барихын өмнө дулаан алдалтын асуудлыг төлөвлөх шаардлагатай байдаг.
Орос сууцны оршин суугчдын даарч байгаа бас нэгэн шалтгаан нь радиаторт байгаа. Хуучны орос радиаторууд зузаан төмөртэй учир халах нь удаан, их хэмжээний ус шаарддаг зэрэг дутагдалтай. Тиймээс ердөө л гурван үе орос радиаторт орох халуун ус нэг метр урт хавтгай радиаторыг халаадаг. Байгаль экологийн асуудлыг нэн тэргүүнд тавих болсон өнөө цагт бид энэ мэтээр эрчим хүчээ хэмнэх шаардлагатай байгаа юм. Мөн эрчим хүчний бас нэгэн үргүй зардал бо ашиггүй талбайг халаах явдал. Иргэд цөөн ам бүлтэй атал тав зургаан унтлагын өрөөтэй байшин бариулах юм. Хүний хэрэгцээ гэдэг хязгааргүй зүйл. Гэвч түүнийгээ хангах гэж ашиггүй талбай ихтэй байшин бариулахын өмнө ашиглалтын зардлаа тооцоолох хэрэгтэй. Талбай хэчнээн том байна түүнийг халаах үргүй зардал тэр хэмжээгээр гарч байна гэсэн үг.
Өнөө цаг тогтоосон стандартыг мөрддөг газар

ЦӨӨРӨМ БАЙГУУЛАН ЦӨЛЖИТИЙН ЭСРЭГ ТЭМЦЬЕ

-Аялал жуулчлалын салбар болон хувийн байшин барьж байгаа хүмүүсийн гол бэрхшээл нь цэвэр, бохир усны асуудал байдаг. Үүнийг хялбар шийдэх арга бий юү?
-Хүний биеэс гарч байгаа ялгадасны 90 хувь нь ус байдаг. Энэ шинж чанарыг нь ашиглан япончууд нэлээн хэдэн жилийн өмнөөс бохир усаа бактериар задлан, бордоо болгож, хөрсөндөө шингээх болсон. Тэд ялгадсыг нэг хэсгийг нь цэвэр ус, нөгөөг нь бордоо болгон задалдаг бактер бүхий идэвхит бодис гарган авсан байдаг. Бактерийн аргаар бохир усан дахь хаягдлыг задалдаг энэ бодисыг манайд аль хэдийнэ үйлдвэрдэг болсон тул энэ аргыг Монголд хэрэгжүүлэх бүрэн боломжтой.
-Энэ арга байгальд хор хөнөөлгүй юу?
-Энэ бактер нь бохир усны хор болон үнэрийг задлах чадвартай учир байгальд ямар ч хор хөнөөлгүй.
-Бохир усаа хэрхэн задалж, хөрсөнд шингээдэг вэ?
-Задлагч бактер бүхий цөөрөм байгуулж, түүндээ бохир усаа холбоно гэсэн үг. Ингэснээр бордоо болсон хэсгийг ууршуулж, хөрсөнд шингээдэг. Би энэ аргыг туршиж, Баянбуурал тэргүүтэй хэд хэдэн газар цөөрөм барьсан. Есдүгээр сарын дундуур цөөрмийн ойролцоох газрын ногоо гандаагүй байдаг юм. Цөөрмийн ус сайн усалгаа болж, задалсан бордоо нь тэжээл өгч байгаа учраас тэр. Бүр зарим цөөрмийн ойролцоогоос малчид хадлангаа бэлдэж, газар тариалан эрхлэгчид цөөрөм бараадан тариа, ногоогоо тарих нь ч бий. Хүмүүс ялгадсаа газарт шингээж байгаа гэхээр сэжиглээд байдаг юм. Гэтэл Эрээн хот яг л энэ зарчмаар хотоо ногоон байгууламж ихтэй болгосон юм билээ. Гэхдээ тэд бохир усаа задлалгүй шууд асгасан байдаг юм билээ. Өглөөгүүр дасгал хийхээр “тэнэж“ хамар цоргисон эхүүн үнэр үнэртээд байхаар нь тэр зүгт очиж сонирхтол тэд бохир усаа “бордоо” болгосон байсан. Монголчууд Эрээнийг Замын-Үүдээс хэдхэн км-ын зайтай атал ногоон байгууламж ихтэй гэж шагшдаг. Тиймээс яагаад япончуудын аргыг хэрэгжүүлж, нүүр нүдгүй элсээр шуурсан Замын-Үүдийг ногоон хот болгож болохгүй гэж. Энэ аргаар цөлжилтийн асуудлыг ч шийдэх боломжтой.
Түүгээр барахгүй яг л энэ зарчмаар жалга, судгийг далан болгож шар усны үер, цөлжилт, бэлчээрийн хомсдол зэрэг олон асуудлыг нэгэн зэрэг шийдэх боломжтой. Уулархаг нутагтай болохоор Монголын сүм бүрт жалга байдаг. Энэ жалгыг ашиглан далан барьж, шар усны үер, борооны усыг тогтоож болно. Тэгснээр үерийн аюулаас сэргийлээд зогсохгүй, ойр орчны хөрсийг услах, ногооны гарцыг нэмэгдүүлнэ. Далан барихад ч төдийлэн зардал орохгүй. Элс шуудайлан өрж далан босгоод, түүнийг чулуугаар доторлоод л болох нь тэр. Хүүхэд багачуудаар л хийлгэчих ажил байгаа биз.