Дүлийн зовлон түүх болон үлдлээ

Шувуудын жиргээ, голын чимээ гээд бидний амьдралд гэрэл гэгээ, баяр баясгалан нэмдэг ертөнцийн түмэн анираас тусгаарлагдана гэдэг юутай уйтай. Гэхдээ төрөлхийн болон олдмол сонсголын бэрхшээлтэй хүмүүст эл гайхалтай чимээг сонсох хувь дутахаас гадна нийгмээс тусгаарлагдаж, амьдралын идэвхгүй болох улмаар энэ байдал нь ойр дотных нь хүмүүсийн сэтгэл зүйд нөлөөлөх гэх мэт түмэн бэрхшээл тулгардаг. 1997 онд хийсэн судалгаагаар манай улсад сонсголын бууралттай, дүлий 190 мянга орчин хүн бий гэсэн дүгнэлт гаргасан байдаг. Хөгжингүй орнуудад 60 жилийн өмнөөс нэвтрүүлж эхэлсэл төрөлхийн болон олдмол дүлийг эмчлэх цогц эмчилгээ Монголд хийж эхэлсэн бөгөөд эхний үр дүн гараад байгаа гэх баяртай мэдээллийг уншигчдадаа хүргэхээр ЭНЭШТ-ийн Эрүү нүүрний мэс заслын тасаг дахь Сонгол, хэл яриа заслын кабинетийг зорилоо. Өвчтнүүдийг зовоож байсан хүчин зүйл Манай улсын сонсголын бууралттай болон дүлий иргэдийн хувьд эмчлүүлж, эдгэрэн энгийн иргэдтэй мөр зэрэгцэн ажиллаж, амьдарна гэдэг саяхныг хүртэл бараг л боломжгүй зүйл байв. Ялангуяа төрөлхийн дүлий хүүхдүүдэд энэ нь бүр ч бэрхшээлтэй. Мэдээж нэгэн жарны түүхтэй хөгжсөн имплант буюу чихний суулгац суулгах мэс заслыг Америк, Европын орнууд төдийгүй урд хөршид ч хийдэг. Үнийн хувьд ч суулгацын өртөгөөс шалтгаалан харилцан адилгүй. Гэхдээ бусад мэс засалтай харьцуулахад суулгац суулгах нь зөвхөн мэс засал хийгээд дуусчихгүй. Имплантын программ суулгаж, түүнээс хойш хамгийн багадаа 6-8 сарын хугацаанд тогтмол тохиргоо хийлгэн, сонсгол болон хэл яриа заслын эмчилгээнд хамрагдсанаар бүрэн эдгэдэг тул өвчтөнд цогц эмчилгээ хийхийг эмчилгээний багийнхнаас шаарддаг аж. Имплантын тохиргоо, засвар болон бусад үйлчилгээг зөвхөн мэс засал хийлгэсэн газраасаа авах шаардлагатай байдаг тул мэс заслын гарах зардал өндөр байдаг нь өвчтнүүдэд хүндрэл учруулдгаас гадна хэл яриа заслын эмчилгээг монгол хэлээр хийдэггүй нь төрөлхийн дүлий хүүхдүүдэд бүрэн эмчлэгдэх боломж олдоггүй сөрөг талтай.
Өнгөрсөн хугацаанд 2-3 хүүхэд БНСУ-д имплант суулгах эмчилгээ хийлгэсэн гэх албан бус тоо байдаг. Харамсалтай нь мэс заслын дараах сонсгол хэл яриа заслын эмчилгээ хийлгээгүйгээс имплант суулгуулсан нь төдийлэн үр дүнд хүрээгүй тул энэ төрлийн эмчилгээ үр дүн муутай гэх ташаа мэдээлэл манайхны дунд тархсан байдаг гэнэ.

“Боломжгүйг” халах монгол баг
“Дүлийг эмчлэх боломжгүй”. Хэдэн мянган хүний амьдралын гэрэл гэгээд тэмүүлэх гэрлийг бөхөөж, эх орныхоо төлөө зүтгэх итгэлийг нь мохоосон энэ ганцхан өгүүлбэрийг дахин нэг ч өвчтөнд хэлж, сэтгэлийг нь шархлуулахгүйн тулд А.Өлзийбаяр эмчийн санаачилсан ажил өдгөө таван ч өвчтнийг гэр бүлийнхнийх нь хамт баярлуулаад буй. “Эйд” эмнэлгийн захирал, анагаах ухааны доктор, клиникийн профессор мэс засалч тэрбээр Австри улсын Зальцбург хотод мэргэжил дээшлүүлж явахдаа энэ талаарх судалгаа хийж, холбогдох мэргэжилтнүүд, Австрийн дунд болон дотор чихний суулгац үйлдвэрлэгч “Med-El” компанитай холбоо тогтоожээ.
Монголд цоо шинэ эмчилгээ нэвтрүүлэх санааг тус байгууллага дэмжиж, 45 мянган еврогийн үнэтэй суулгацаа ч хямдруулсан өртгөөр нийлүүлэхээр болж.
Тэгэхээр одоо мэс заслын болон түүний дараах сонсгол, хэл яриа заслын эмчилгээ хийх багаа бүрдүүлэх л үлдлээ. Өндөр түвшинд мэргэшиж, мэргэжлээрээ гадаад дотоодын их сургуулиудад суралцан, мэргэжил дээшлүүлж, хөгжингүй орнуудын эмчилгээний ололт амжилттай танилцан, байнга шинэ мэдээллээр оюунаа цэнэглэж буй өндөр ур чадвартай эмч нартай хамтран ажиллахаар шийдэж, Улсын клиникийн төв эмнэлгийн Чих хамар хоолой судлалын кабинетийн эрхлэгч, анагаах ухааны доктор Л.Бямбасүрэнг мэс засалчаар, ЭМШУИС-ийн Докторантур, магистрантурын албаны дарга, Нүүр ам судлалын сургуулийн сонгол хэл яриа заслын их эмч, анагаах ухааны доктор, дэд профессор Г.Ариунтуул болон Булган, Аззаяа эмч нарыг хэл яриа заслын эмчээр, Улсын клиникийн төв эмнэлгийн сонсгол судлалын эмч Б.Мишээлтийг сонсгол заслын эмчээр сонгон багаа бүрдүүлжээ.

Азид тэргүүлсэн эмчилгээ
Төрөлхийн дүлийг эмчлэх анхны мэс заслыг Монголд 2009 оны есдүгээр сард хийж, түүнээс хойш дөрвөн ч төрөлхийн болон олдмол дүлий өвчтөнд эмчилгээ хийгээд буй. Тиймдээ ч Монголын анагаах ухааны хөрсөнд дөнгөж идээшиж буй тул эл эмчилгээний эрсдлээс болгоомжилж, үр дүнд нь үл итгэх өвчтөн ч байдаг гэнэ.
Гэсэн ч Монголд идээшээд жил гаруй болж буй эл эмчилгээгээр бид Азидаа тэргүүлж буй гээд бардам хэлчихэж болно. БНСУ, БНХАУ зэрэг Азийн орнуудад имплант суулгадан хэд хэдэн улс бий. БНСУ-д гэхэд л зөвхөн мэс заслын өртөг 25 мянган доллар байдаг боловч эл суулгац нь технологийн хувьд харьцангуй хоцрогдсон төхөөрөмж. Түүнчлэн манай хэл яриа заслын багийг АНУ-ын мэргэжилтнүүд болон Азийн бүсийн сонсгол судлаач, хэл засалч эмч, анагаах ухааны доктор Адриан Фуанте нар “Хөгжингүй орнуудад хийж буй эмчилгээтэй эн зэрэгцэхүйц чанартай болж байна” гэж дүгнэсэн. Тиймээс миний эл дүгнэлттэй санал зөрөх хүн үгүй биз.
Үнэмшихгүй бол зам тээврийн ослоос болоод 13 жил ертөнцийн дуу чимээг сонсож чадалгүй явсан өвчтнөөс асуугаарай. Гурван сарын өмнө мэс засал хийлгэсэн тэрбээр өдгөө сонсголын хувьд ямар ч бэрхшээлгүй болсноор барахгүй тун удахгүй ажилдаа орох гэж байгаа гэсэн.

Хөрөнгө мөнгө, хөлс хүчээ үл хайрласан анхдагчид
Мэдээж дунд болон дотор чихний мэс засал эмч нараас нарийн ажиллагаа, өндөр ур чадвар шаардахын хэрээр нарийн багаж тоног төхөөрөмж “нэхдэг” ярвигтай ажил. Түүнчлэн өвчтнийг эрүүл хүн шиг болтол сонсож, ярьдаг болтол 2-5 жил шаардлагатай байдаг тул сонсгол хэл яриа заслынхнаас тэсвэр тэвчээр, цаг зав хумсална. Гэхдээ л “боломжгүйг” халах багийнхан зөвхөн имплантын өртгөөр л цогц эмчилгээ хийж, Монголын анагаах ухааны салбарын хөгжил, өвчтнүүдийнхээ эрүүл мэндийн төлөө мэдлэг, хүч хөдөлмөр, хөрөнгөө харамгүй зарцуулж яваа буянтнууд.
Азид тэргүүлэх хэмжээнд аваачсан эмчилгээгээ тэд олон хүнд хүргэж, 190 мянга гэсэн зургаан оронтой тоог цөөлөхийг хүсдэг юм билээ. Эл асуудлыг хөгжингүй орнуудад даатгалын тогтолцоондоо хамруулан шийдсэн байдаг аж. “Барууны жишгээр сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн мэс засал болон сонсгол хэл яриа заслын эмчилгээг шийдчихвэл бид үүнээс ч олон хүнийг эмчлэхсэн” хэмээн Л.Бямбасүрэн эмч өгүүлсэн.
“Юу ч сонсдоггүй байсан бяцхан өвчтөн маань одоо энгийн хүүхдүүдтэй адил сонсдог, тэр ч байтугай хэл яриа заслын эмчилгээ хийлгэхээр ирэхдээ дуулж, бүжиглэн биднийг хөгжөөх болсон. Цалин хөлсгүй ажиллаж байгаа ч өвчтнүүдийнхээ баярлаж хөөрөхийг хараад л урам орчихдог юм” гэх Булган эмчийн ярианаас л тэдний ашгийн төлөө бус ажиллаж байгаа нь мэдрэгдэнэ.

Дотор чихний имплант суулгуулсан анхны өвчтний аавтай уулзаж, ярилцлаа. Тэрбээр нэрээ нууцлахыг хүссэн юм.
-Өмнө нь энэ төрлийн эмчилгээг гадаадын орнуудад хийлгэх талаар судалж байсан уу? -Бид охиноо таван сартай байхад нь л төрөлхийн дүлий гэдгийг нь мэдсэн. Тэгээд л эхнэр маань гадаадын орнуудад төрөлхийн дүлийг эмчилдэг эсэхийг судалж, Япон руу хүртэл явсан. Энэ төрлийн эмчилгээг хөгжингүй орнуудад хийдэг ч өртөг өндрөөс гадна хамгийн гол нь хэл яриа заслыг Монголоор хийдэггүй тул үр дүнд хүрэх магадлал бага гэдэг нь бидний гол бэрхшээл болоод байв.
-Монгол эмч нартай хэрхэн холбогдсон бэ? -Эмчлүүлэх талаар ямар ч шийдэлд хүрээгүй байтал А.Өлзийбаяр эмчийн ярилцлагыг сониноос уншаад, холбоо барьж, анхны мэс заслыг хийлгэхээр шийдсэн. Охин минь хоёр нас хоёр сартай байхдаа мэс засал хийлгэж, түүнээс хоёр сарын дараа суулгацыг асаасан. Мэс засал хийлгэснээс хойш жил гаруй сонсгол, хэл яриа заслын эмчилгээ хийлгэсний эцэст одоо 30-40-өөд хэлж чаддаг болсон. Сонсголын хувьд энгийн хүүхдүүдтэй адилхан.
-Эмчилгээний дараа эцэг эхчүүдээс багагүй анхаарал халамж шаарддаг уу? -Тийм ээ. Энэ талаар эмч нар их зөвлөсөн. Тийм болохоор бид эмч нартай байнга зөвлөлдөж, хүүхдийнхээ эмчилгээнд санаа тавьдаг байсан. Гурван настай байхад нь таван настай хүүхдүүдтэй нэг ангид оруулах гэх мэтээр аль болох хэл яриаг нь хөгжүүлэхийг хичээсэн. Мэдээж суулгац суулгасны дараах эхний саруудад дуу чимээ, бидний яриаг сонсох боловч, үг дуурайж хэлж чадахгүй байсан. Тиймээс эцэг эхчүүдээс халамж анхаарал төдийгүй тэсвэр тэвчээр шаарддаг юм билээ.
Өмнө нь энэ үгийг олон удаа хэлж байсан ч танай сониноор дамжуулан охиныг минь эмчилсэн багийнханд баярласнаа илэрхийлье. Мөн төр засгийн тэргүүнүүдэд сонсголын бэрхшээлтэй олон мянган хүний асуудлыг даатгалын тогтолцоондоо багтааж өгнө үү гэж хэлмээр байна. Барууны орнуудад энэ төрлийн эмчилгээ хийлгэхэд 90 мянган долларын үнэтэй байдаг. Гэхдээ даатгалд хамрагдсан бол энэ өртөг 5000 болтол буурдаг. Манайд ч гэсэн энэ тогтолцоог нэвтрүүлж болмоор санагдсан. Сар бүр өгдөг тэтгэмжийн мөнгөө нэг дор мэс засалд нь зарцуулчихвал Монголын олон мянган иргэд эрүүл хүмүүстэй адил ажиллаж, амьдрах боломжтой болох юм.

Надъя Сулеман: Магадгүй бурхан ч үүнийг хийж чадахгүй

Хоёр жилийн өмнө найман ихэр төрүүлж, дэлхий дахины анхаарлыг татсан Надъя Сулеман Опрагийн шоунд дахин зочилжээ. Түүнийг хүүхдүүдээ ашиглан олны анхаарлыг татаж, санхүүгийн бэрхшээлээ шийдэхийг санаархагч хэмээн буруутгах нэгэн байхад 14 хүүхэд өсгөх амаргүй ажлыг ганцаар үүрч буй бүсгүй хэмээн өмөөрөх хүн ч цөөнгүй гарсан. Тиймдээ ч хэвлэл мэдээллийнхэн түүнийг “Хамгийн маргаантай америк бүсгүй” хэмээн цоллосон биз. Өнгөрөгч онд Опраг гэртээ урин 14 хүүхэд асрах хүнд ажлыг хэрхэн амжуулдгаа сонирхуулахдаа “Хүүхдүүдээ хэзээ ч бизнесийн зорилгоор ашиглахгүй, тиймээс ч телевизийн реалити шоунд оролцох саналаас татгалзаад байгаагаа” өгүүлж байсан тэрбээр энэ удаад байраа алдахгүйн тулд байр сууринаас буцаж ч мэдэх хүнд байдалд орчихоод байгаа аж. Тиймээс энэ удаад Опрагийн нэвтрүүлгийн санхүүгийн зөвлөх Сюз Ормоноос зөвлөгөө хүсчээ.
Сюз Ормон: Таны нэрээр хэр их хэмжээний төлбөрийн мэдэгдэл ирээд байгаа вэ? -Би сайн мэдэхгүй байна. Зээл авсан боловч түүнийгээ төлөх хугацаа хэтэрчихсэн, 24 цагийн турш санхүүгийн бэрхшээлээ хэрхэн шийдэх вэ гэдэгт л толгойгоо гашилгаж байна.
-Юуны өмнө та ирсэн төлбөрийн мэдэгдэл бүртэй анхааралтай танилцаж, зарлагаа ангилах хэрэгтэй. Бэлгэнд хэр их мөнгө зарцуулснаа, эсвэл гоо сайхан, дасгалжуулагчид хэр их мөнгө үрсэнээ нягтал. Тэднийг тооцоод үүнээс хойш үр ашиггүй зардлаа багасгаж, мөнгөө хэмнэж сурах хэрэгтэй. Чамайг хүүхдүүдээ хувийн сургуульд сургаж түүндээ сар бүрт 2000 доллар зарцуулдаг гэж сонссон. Үүнийгээ ч хэмнэх хэрэгтэй. Өнгөрөгч зул сарын баяраар зөвхөн тоглоом худалдан авахад 8000 доллар зарлагадсан гэсэн байх аа? -Харин яг энэ тухай бодол л намайг зовоож байна. Би их тэнэг юм аа. Цаг хугацааг ухрааж болдогсон бол би нэг доллар байсан ч хэмнэхийг хичээх байлаа.
-Алдаагаа засах боломж одоо ч байна. Тэр бүх тоглоомоо ebay.com гэх мэт цахим хуудас ашиглан борлуулчих. 100 эсвэл 500 доллар олж болох ч тэднийг зарсан ч танай гэр бүлийн амьдралд огт өөрчлөлт гарахгүй. Тэгэхээр та чухам юунд үргүй зардал гаргадгаа бага ч гэсэн ойлгох болов уу. Бас алхам гишгэм бүрийг тань хүмүүс ажиглаж байгаа тул тэдэнд зөв үлгэр дуурайл үзүүлэх хэрэгтэй. Тэд таныг хэний ч туслалцаагүй 14 хүүхэд асарч байгаа гэдгийг ойлговол хандлага нь өөрчлөгдөх байх. -Гэхдээ бодит амьдралд энэ боломжгүй зүйл л дээ Сюз. Нэг хүн 14 хүүхдийн төлөө зүтгэж, тэднийг асарна гэдэг ямар ч хүний хувьд байж боломгүй зүйл. Магадгүй бурхан ч үүнийг хийж чадахгүй байх.
-Тийм байж мэднэ. Хэмнэлт хийж сурсаны дараа таны хийх зүйл бол мөнгө олох. Таны амьдрал олны анхаарлыг одоо ч татсаар байгаа тул энэ тухайгаа ном бичин хэвлүүлж, телевизийн нэвтрүүлэгт оролцох гэх мэт мөнгө олж болох бүх аргыг жагсаагаад түүнээс боломжтойг нь хэрэгжүүл. -Хүмүүс намайг ойлгохгүй байх вий гэхээс л айж байна.

Сюзийн зөвлөгөөний дараа Опра түүнтэй ярилцлаа.
-Таны тухай анх сонсоход “Хүүхэд гаргах хообийтой эмэгтэй” гэсэн бодол төрж байлаа. Танд зургаан хүүхэд хангалтгүй байсан юм уу? -“Би дахин хүүхэд гаргаж болох уу” гэж асууж байснаа би тод санаж байна. Гэхдээ яах гэж хүүхэд гаргах гэж, тэгэхдээ бүр найман ихэр гаргах гэж тэгтлээ дурласнаа одоо ч гайхдаг.
-Хүн бүр л танаас энэ асуултыг асуухыг хүсдэг байх. Би гурван хүүхэдтэй хүн мэднэ. Тэр хүүхдүүдээ хангалттай халамжилж чадахгүй байна хэмээн санаа зовниж суудаг. Танд тэгж санагддаггүй юу? -Хоёр гар минь багадаж байгааг би хэдийнэ мэдэрсэн.
-Зургаан хүүхэдтэй байхдаа юу? -Би ууган ихрээ сургуульд байхдаа төрүүлсэн юм. Тэгээд амаржсанаас дөрөв хоногийн дараа хичээлдээ сууж билээ. Гэхдээ л миний сэтгэл ханаагүй. Учир нь би бүр бага байхдаа сэтгэл үл ханах гэсэн эмгэг туссан юм л даа. Тиймээс л зургаан хүүхэд надад хангалттай санагдаагүй байх.
-Би уг нь “Та зургаан хүүхдээ зөв хүмүүжүүлж, сайн асарч чадаж байгаа юу” гэж асуусан юм. -Чадаж байгаа.
-Харин үүнд тань Сюз итгэхгүй байгаа юм. -Би хүүхдүүддээ сайн ээж байхын төлөө зүтгэж, өөртөө энэ бүхнийг амжуулж чадна гэдгээ харуулахыг хүсэж байна.
Нөгөөтэйгүүр хүүхдүүд минь хэзээ ч намайг орхихгүй. Тэд минь намайг үргэлж дэмжиж, бас хайрлах болно. Энэ бүхнийг ээж минь надад мэдрүүлээгүй болохоор би олон хүүхэдтэй болохыг хүссэн юм.
-Гэхдээ зургаан хүүхэд хангалттай байгаагүй юү? -Хангалтгүй санагдсан. Юу гээч. Хэдийгээр би одоо 14 хүүхэдтэй болсон ч сэтгэл бүрэн дүүрэн ханахгүй л байна.
-Үр хөврөлийг хэзээ суулгасан юм бэ? -Яг хэдийд гэдгийг нь тодорхой хэлэхгүй аргагүй л дээ. Учир нь тэднийг хөлдөөчихсөн байсан юм. Тэгээд эхний удаад би хоёр ихрийг суулгуулсан боловч бүтэлгүйтсэн. Түүний дараа дахин хоёр ч удаа хоёр ихэр суулгуулаад амжилт олоогүй.
-Үр хөврөл суулгуулах тэр их мөнгийг та хаанаас олсон юм бэ? -Их олон жилийн турш цуглуулсан.
Сюз Ормон: Худалч. Би таны санхүүгийн тухай мэдээллийг шалгасан. Та үр хөврөл суулгуулах мөнгө хүнээс зээлсэн байсан шүү дээ. Та хэзээ ч мөнгө хадгалж байгаагүй. -Тийм ээ, би зээлсэн юм.
-Та хоёрхон хормын өмнө надад мөнгө цуглуулсан гэж худал хэллээ. -Би цуглуулсан. Үлдсэнийг нь хүнээс зээлснэ юм. Би боломжтой бүр аргаа хэрэглэж, үр хөврөл суулгуулах мөнгө олсон. Би яг л ямар нэг зүйлд донтсон хүн шиг л байсан.
-Та хүүхэд төрүүлэх донтой юм уу? -Гэхдээ донтолт гэдэг тухайн өвчтнөөс хамаардаг эмгэг.
-Та хүүхэд төрүүлэх донтой эсэхээ л хэл л дээ. -Өмнө нь тийм байсан. Харин өнөөдөр бол өөрчлөгдсөн. Хүүхдүүд минь намайг эмчилсэн. Бас би өөрөө өөрийгөө анагаасан.
-Өөрийгөө эмчилнэ гэдэг багагүй тэсвэр тэвчээр шаардах зүйл шүү. Ялангуяа аливаа зүйлд донтогсдын хувьд. -Тийм ээ.
-Байрнаасаа салахгүйн тулд юу хийхээр төлөвлөж байна вэ? Таныг сүмд хөл нүцгэн очиж мөргөл үйлдсэн гэж сонссон. -Тийм ээ. Би хөл нүцгэн мөргөл үйлдсэн. Одоо надад тулгараад буй гол бэрхшээл бол бардам зан. Үүнээс болоод л би бусдаас тусламж гуйхаас татгалзаж байна. Гэхдээ мухардалд орсон цагт би л энэ бүхнийг өөрчлөх ёстой тул бурхнаас тусалцаа гуйсан юм. Түүнээс хойш би үдэш бүр залбирдаг болсон. Сүсэг бишрэлтэй болсноор их зүйл өөрчлөгдсөн шүү.
-Их зүйл гэдэг нь чухам юу вэ? -Би газраа зарсан.
-Газраа зараад хэр их мөнгө олсон бэ? -Бараг 1500 доллар болсон. Түүгээрээ хоол хүнс аваад л таарсан. Бас удалгүй барменаар ажиллах санал ирж, хоёр цаг ажиллаад л 1000 долларын хөлс авсан. Гэхдээ би согтууруулах ундаа бараг хэрэглэдэггүй, шар айрагны бөглөө ч мулталж үзээгүй нэгэн. Гэхдээ л сайн ажилласан гээд шагнуулсан шүү.
-Барменээр гэнэ ээ? -Түүнээс хойш надад ажил хийх боломж байгаа юм байна гэдгийг ойлгосон. Одоо аюулгүй байдлын менежерээр ажиллах хүсэлтээ хэд хэдэн байгууллагад илгээгээд байгаа.
-Гэхдээ чи бусдаас тусламж гуйж болдоггүй юм уу? Сюз Ормон: Надъя аль ч сүмд хандсан сард хамгийн багадаа 300 долларын тэтгэлэг авна. Эсвэл чи өөрийн үүрэг хариуцлагаа бусдад үүрүүлнэ гэж санаа зовоод байгаа юм уу? -Тэртэй тэргүй хүмүүс намайг буруутгадаг. Тиймээс өөрийн хариуцлагаа бусдад үүрүүлбэл тэд бүр намайг үзэн ядах болно шүү дээ.
-Гэхдээ тэдний үзэн ядах эсэх нь хэнд хамаатай юм бэ. -Сюз та Надъягаас өөр юу хүсэж байна вэ? Сюз Ормон: Энд нэг л зүйл байна. Бид 14 бяцхан ходоод тэжээж, асарч хамгаалах тухай асуудал яриад байна. Гэтэл өнөөдөр тэр ганцхан л хүүхэд асрагчтай хамжин 14 хүүхэд асарч байна. Түүнчлэн тэдний хүүхдүүд дунд дауны синдромтой хүүхэд ч бий. Энэ чинь 14 эрүүл хүүхэд асрахтай зүйрлүүлэх аргагүй хүнд алба. -Уг нь ууган ихрүүд маань надад тусалж болно л доо. Гэхдээ би тэднийгээ бага насаа хүүхэд асрахад зориулаасай, эцэг эхчүүдийн хүнд ачааг ийм жаахнаасаа битгий үүрээсэй гэж боддог юм.
-Тэр ч сайн хэрэг шүү. Би урьд шөнө таны тухай эргэцүүллээ. Тэгээд 14 хүүхэд өсгөнө гэдэг санаанд ч оромгүй зүйл гэдгээс өөр зүйл бодогдсонгүй. -Тийм ээ. Их хэцүү шүү.
Сюз Ормон: Гэхдээ л тэр үүнийг хийж байна. -Миний хувьд бол энэ байж боломгүй явдал. -Та намайг 40 хүрэхгүй жинтэй атал дауны синдромтой таван настай хүүгээ асарч, хүзүүн дээрээ суулгачихаад шатаар өгсөж, уруудан, усанд оруулж, живхийг нь сольж байхыг харсан бол ч…
-Одоо ихрүүдийн чинь бие сайн байгаа юу? -Тэд маш сайн байгаа.
-Чи хүүхдүүдийнхээ нэрийг нэг бүрчлэн мэдэх үү? -(инээв) Мэдэлгүй яах вэ.
-Ууган хүүхэд чинь хэдэн настай вэ? -Долоон настай.
-Зургаан хүүхэдтэй байснаа нэг л өдөр 14 хүүхэдтэй болох ямар санагддаг вэ? -Үнэндээ гурван томыг нь асрах 11 хүүхэд асарснаас 10 дахин хэцүү байдаг. Тэд нэг насны зөрүүтэй юм. Тиймээс яг л муур нохой шиг тэрсэлддэг.
-Хэрэв танд цаг хугацааг ухрах боломж олдвол гаргасан шийдвэрээ өөрчлөх байсан уу?
-Хүүхдүүд минь бүгдээрээ эрүүл энх өсөж торниж байна. Бас тэдэнд ямар ч тохиолдолд хайрлаж халамжлах ээж нь байна.
-Асуултад хариул л даа, Надъя.
-Надад шийдвэр гаргах боломж дахин олдсон бол ихрүүд минь энэ хорвоод мэндлэхгүй байсан. Гэхдээ мэдээж би тэдэндээ хайртай. Тэднийхээ төлөө юуг ч хийхэд бэлэн байна. Гэхдээ өнөөдрийн эрүүл саруул ухаанаар шийдвэр гаргах боломж олдсон бол “Эмч ээ надад хүүхэд төрүүлэх боломж бий юү” гэж асуухгүй л байсан.

Ш.ОЮУН: Гэрэлтүүлэг бол үзэгчдийн дуран

Өнөө маргаашийн талхны мөнгөнд санаа зовдоггүй атал, үзэгчдийн оюуны цэнгэл, тэдэнд өгөх үр өгөөжид толгой өвтгөн явдаг урлагийнхан гэж хачин хүмүүс. Өдөр нь хоолгүй өнжсөн ч, үзэгчид алга нижигнүүлэн ташиж, эсвэл ухаарал, уярлын нулимс унагачихвал түүнд нь цадчихдаг гээд хэлчихвэл буруудахгүй л болов уу. Ажил, мэргэжилдээ “дурласан” урлагийн салбарынхантай уулзах бүрт сэтгэлд гэгээ татаад л явчихдаг. Тиймээс ч тайзны уран бүтээлд насаараа гэрэл нэмж яваа нэгэнтэй уулзахсан гэсэн бодол төрж, сурагласаар мэргэжлээрээ 40 гаруй жил ажилласан ҮДБЭЧ-ын гэрлийн оператор Ш.Оюун гуайтай уулзлаа.
-Та яагаад театрын гэрлийн мэргэжилтэн болохоор шийдсэн юм бэ? -Манайх хуучин циркийн гудамжинд байсан нь намайг урлагт татагдахад их нөлөөлсөн болов уу. Гудамныхан маань тэр чигээрээ л театрт ажилладаг уран бүтээлчид, арын албаныхан байдаг тул тэднийг даган театр, циркт очиж, жүжиг тоглолт байнга үзнэ. Тэдэн дундаас аав минь Баяжихын Пүрвээ гуайтай их дотно нөхөрлөдөг байж билээ. Хоёр гэрээрээ орж гаран, би голдуу тэднийд өнжинө. Тэгтэл намайг наймдугаар ангиа төгсөх үед ээжийн минь бие муудаж, би есдүгээр ангидаа тэнцсэн боловч, ажилд орохоор боллоо. Ээж үйлдвэрт оруулахаар зэхэж байтал түүнийг нь сонссон Пүрвээ ах “Юу гэж Оюуныг үйлдвэрт оруулах вэ. Багаас урлагт сонирхолтой байсан юм чинь би театртаа оруулна” гэж билээ. Би ч дуртай зөвшөөрч, 1969 онд театрын үйлчлэгчээр ажилд орсон.
Харин гэрэлтүүлгийн ажлыг илүүтэй сонирхох болсон нь циркийн гэрлийн инженер Дашдаваа ахыг дагаж, циркт очин, гэрэлтүүлгийн тохиргоо хийхийг нь их ажигладаг байсантай холбоотой байх. Тэгээд л театрт орсныхоо дараахан Москвагийн техникумд гэрлийн техникч мэргэжил эзэмшихээр хуваарилагдсан. Эхний жилдээ Эрхүү хотод бэлтгэлд суух ёстой байдаг байлаа. Гэтэл эхний хагас жил дуусаж байтал ээжийн минь бие муудаж, намайг дуудуулсан тул сургуулиа орхин нутаг буцсан. Театрт ирмэгцээ орлогч даргадаа “Орон тоо гарвал гэрэлтүүлэгчээр ажиллуулж өгнө үү” гэсэн хүсэлт тавьтал азаар орон тоо гарч, гэрэлтүүлэгчээр ажиллах болсон.Түүнээс хойш 42 жил театртаа гэрэлтүүлэг хариуцан ажиллаж байна.
-Хамгийн анх ямар уран бүтээлийн гэрэлтүүлэг хийж байв? -Шинэ ажлаа хүлээж аваад долоо ч хоноогүй байхдаа ”Эхийн дууль” жүжгийн гэрэлтүүлэгчээр ажиллах боллоо. Тэр үед мэдлэг туршлагыг дадлагаар л олж авдаг байсан. Тиймээс шууд л пистолет гэх жижигхэн бууны дуран шиг гэрэл барин, ажилдаа орсон. “Эхийн дууль” жүжгийн нэгэн үзэгдэлд хав харанхуй дунд цэцэг шидэж, түүнийг нь пистолетоор гэрэлтүүлдэг хэсэг гардаг юм. Гэтэл шинэ туршлагагүй ажилтан тул пистолетныхоо бариулыг зүрхэн тушаагаа барьтал зүрхний хэмнэлээр чичирч хөдлөөд найруулагчдаа загнуулж билээ. Хав харанхуй тайзан дээрээс жижигхэн цэцэг онож гэрэл тусгана гэдэг амаргүй. Хэрвээ тэр гэрлээ онож тусгаж чадахгүй л бол жүжгийн тэр хэсгийн бүхий л утга учир алдагдчихна. Тиймээс гэрэлтүүлэгч гэдэг их мэдрэмж, ур чадвар шаардсан хариуцлагатай ажил.
Би пистолетийг сар гаруй хариуцаж байгаад лоожинд очсон. Лоожинд очсоноос хойш л уран сайхны гэрэлтүүлэг гэж юу байдгийг ойлгосон доо. Удалгүй гэрлийн оператор болон шилжсэн. Түүнээс хойш гэрлийн пультны ард 40 гаруй жил сууж байна.
-Уран сайхны гэрэлтүүлэг ямар онцлогтой юм бэ? -Гудамжинд бүжиглэж байгаа уран бүтээлчийг театрт авчран гэрэлтүүлэгтэй бүжиглүүлэхэд үзэгчдийн хүлээж авах байдал тэс өөр болчихдог. Үүнийг л уран сайхны гэрэлтүүлэг гээд байгаа юм. Тайзан дээр болж буй үзэгдлийг гэрэл шуумны тусламжтай л сайхан эсвэл зэвцүүцэн жигшмээр муухай болгон харагдуулж болдог. Жишээлбэл Ромео Жульеттагийн сүүлийн үзэгдлийг тоглож байх үед энгийн цагаан гэрэлтэй байвал тухайн үйл явдлын утга санаа үзэгчдэд төдийлэн хүрэхгүй. Харин бүдэг гэрэл, шуумны тусламжтай тухайн орчныг бүрдүүлж, үзэгчдийг гадаад ертөнцөөс тусгаарлан үйл явдлын гүнд орон ойлгох боломж олгож байгаа юм. Тиймээс гэрэлтүүлгийг үзэгчдийн дуран гэж хэлж болно.
-Үзэгчид жүжигчид, найруулагч нарыг сайн таньдаг атал арын албаныхны хүнд ажлыг тэр бүр мэддэггүй. Гэрлийн операторчид ямар чадвартай байх шаардлагатай байдаг вэ? -Нэг үеэ бодоход үзэгчид арын албаны ажлын ач холбогдлыг ойлгодог болсон байна. Нэг жүжиг тавихын тулд жүжигчид найруулагчдаас гадна арын албаны хэдэн арван хүн ажилладаг. Зөвхөн гэрэлтүүлгийн ажилчид ч биш, хиймэл үс, оёдол, мужаан, тайз засал тус бүр хариуцсан мэргэжилтнүүдтэй. 08.00 цагт сургуулилалт эхлэх бол арын албаныхан 07.00 гэхэд цуглачихсан байдаг. Тайз засал, жүжигчдийн хувцсыг нь бэлдэхийн тулд тийм эрт ирж байгаа юм.
Гэрлийн оператор хараа сайтай, мэдрэмжтэй, сонсгол сайтай, хариуцлагатай байх ёстой.
Гэхдээ би шавь нартаа “Юун түрүүнд ажилдаа дурла” гэж захидаг юм. Намайг бэлтгэлд суралцаж байх үед манайхаас арав гаруй хүн гэрлийн техникчээр Москвагийн техникумыг төгссөн. Харамсалтай нь тэднээс одоо мэргэжлээрээ ажиллаж байгаа хүн бараг л алга. Гэхдээ тэднийг буруутгах аргагүй юм. Сургуулиа дөнгөж төгссөн тэд дараагийн шатны мэргэжил эзэмших гэсэндээ л өөрийн сонирхсон биш, хуваарилагдсан сургуульдаа явчихсан хэрэг.
-Таныг залуу байхад гэрлийн операторч гэхээр хүмүүс гайхдаг байсан уу? -Намайг залуу байхад үзэгчид арын албаныханд төдийлэн ач холбогдол өгдөггүй байлаа. Тухайн тоглолтод оролцсон дуучид, хөгжимчдийн ур чадвар, эсвэл жүжиг тоглож дуусмагц найруулагч, жүжигчдийг нь магтаж сайшаадаг байв. Гэтэл одоо бол мэдээллийн олон сувагтай болж, үзэгчид энэ талын өндөр мэдлэгтэй болжээ. Хувцас, тайз засал, гэрэлтүүлгийнх нь онцлог, хэр ур чадвартай байсныг нь шүүн ярилцаж байгаа нь их сонсогдох болсон шүү.
Намайг залуу байхад гэрлийн оператор гэхээр гэрэлтүүлэгчийн мэргэжилтэй андуурдаг байлаа. Харин одоо бол пультны ард сууж, үзвэрийн үеэр гэрлийг удирддаг мэргэжилтэн гэдгийг харьцангуй мэддэг болсон байна.
-Найруулагч шинэ үзвэрт бэлдэхийн өмнө гэрэлтүүлгийнхэнтэй ярилцдаг уу? -Аливаа жүжиг, тоглолт тавихын өмнө найруулагч, зураачид болон гэрлийнхэнтэйгээ уулзаж ярилцаад хувцас, тайз заслаа шийддэг. Тухайн үзэгдэл шөнө болох уу, өдөр болох уу, шөнө боллоо гэхэд цас бударч байх уу, эсвэл тогтуун байх уу гэдгийг найруулагчтайгаа ярьж байгаад шийддэг. Тэр ч байтугай дээхнэ үед бол хувцасны материалаа сонгохдоо гэрэлтүүлгийнхнээс асуудаг байлаа.
-Тэр нь ямар учиртай юм бэ? -Гэрэл шингээдэг бас шингээдэггүй материал гэж байдаг. Цагаан гэрэлд тодорч харагддаггүй, заавал бүдэг гэрэлд тодордог хувцас гэж байна. Тэр бүхнийг сонгохдоо гэрлийнхэнтэй зөвлөлддөг. Тэр ч байтугай хулдаасаа сонгохдоо ч ямар өнгөтэй байхыг нь биднээс асууна. “Ээрүүлт” бүжгийг харахад улбар шар, улаан, цэнхэр, ногоон өнгө ээлжлэн яг л эрүүл эргэж байгаа шиг харагддаг.
-Гэрлийн техникчдийн ажлын сайхан нь юундаа байдаг вэ? -Миний хувьд 40 гаруй жилийн хугацаанд гурван үеийн уран бүтээлчидтэй хамтран ажилласандаа л их баярлаж, бахархаж явдаг. Ичинхорлоо, Гомбосүрэн, Оюун гуай гээд алтан үеийнхнээс эхлээд өнөөдөр УДЭТ-ын найруулагчаар ажиллаж буй бүхий л уран бүтээлчидтэй хамтран ажиллаж байлаа.
Бас үзвэр дууссаны дараа уран бүтээлчид тайзнаа гарч ёслоход үзэгчид алга нижигнүүлэн ташиж, тэдэнд баяр хүргэж байгаа нь, түүний дараа найруулагч, уран бүтээлчид бидэнтэй уулзан “Та нарын ачаар л ийм сайхан тоглолт хийлээ” гэж хэлэх үед ажлынхаа сайхныг мэдэрдэг. Мэдээж түүнээс өмнө жүжиг, тоглолтоо бэлдэж байх үед тэнэг, мангар гээд есөн шидээр хэлүүлж загнуулдаг. Бидний ажлыг мэдэхгүй хүн тэр үед харвал “Ингэж загнуулан загнуулан ажиллах ямар хэрэг байна аа” гэж толгой сэгсрэх биз. Гэхдээ тэр бүхний эцэст урмынүгс сонсож, сайхан уран бүтээлчидтэй хамтран ажиллаж, үзэгчдэд инээд хөөр, ухаарал хайрлах нь миний ажлын сайхан тал.
-Манайхан ер нь гэрэлтүүлгийн тал дээр хэр ур чадвартай вэ? -Манайд урлагийн чиглэлээр сурч байсан оюутан хэдхэн жилийн өмнө нэг жүжиг тавьж байсан юм. Тэгэхдээ ердөө ганцхан цагаан экран байрлуулж, түүндээ гэрэл сүүдрийн аргаар орчныг дүрсэлж байлаа. Жүжиг дууссаны дараа үзэгчид яг л Японд байгаа мэт сэтгэгдэл төрлөө гэж дуу алдаж байсан. Тэгэхээр манай гэрэлтүүлгийнхэн ур чадвар сайтай байгаа биз. Тоглолтын гэрэлтүүлэг бол дэлхийн түвшинд хүрч хөгжсөн. Зөвхөн гэрлийн шоу тоглолт хүртэл болж байсан шүү дээ. Харин драм, дуурийн гэрэлтүүлэг хөгжингүй орнуудынхтай харьцуулахад арай дулимаг байж мэднэ. Техник хэрэгслийн хувьд ч хоцрогдсон учир аргагүй байх л даа. Өнөө цагт тайзан дээр цасыг жинхэнээр будруулдаг болсон байна.
Саяхан Урлагийн зөвлөлийн урилгаар Америк мэргэжилтэн ирж бидэнд лекц уншсан. Тэр танай тайзны гэрлийн хэрэгслийг харчихаад бараг ухаан алдаж унах шахсан. Тэднийд бол музейд тавихаар тоног төхөөрөмж байна гэсэн. Аргагүй л дээ. Манай театр гэхэд л хурлын зориулалтаар баригдсаныг нь тухайн үеийн хүмүүс театр болгож өөрчилсөн юм билээ. Өнгөрсөн хугацаанд гэрлийн хэрэгслийг огт шинэчилж, солиогүй шүү дээ. Энэ пультыг харин саяхан шинэчлэн сольж өгсөн. Ер нь дуурь, драм гээд манай бүхий л театрууд хуучин оросын тоног төхөөрөмжтэй байгаа. Хүүхэлдэйн театр л саяхан сольсон байна билээ.
-Гэрлийнхэн жүжгийн зохиолтой танилцдаг уу? -Танилцалгүй яах вэ. Жүжигчин үгээ хэлж дууссаны дараа гэрэл солих нь түгээмэл. Тиймээс жүжигчдийн үгийг хүртэл цээжлэх шаардлага гардаг. Тиймээс сонсгол сайтай байх хэрэгтэй байдаг юм. Жүжигчин микрофон ашиглахгүй тайзан дээр ярина. Харин танхимын хамгийн ард суудаг тул сонсгол сайтай байх шаардлага тулгардаг. Зарим үед жүжигчдийн нүүрний хувирлаар гэрэл солих цаг болсныг мэдэх нь ч бий. Жүжигчин бүр харилцан адилгүй. Өгүүлбэрийнхээ төгсгөлийг залгиж ярьдаг хүмүүс байдаг. Тэр бүрт нүүрний хувирлаар нь баримжаа авна. Мэдээж тухайн үед нь туслах найруулагч богино холбоогоор гэрэл солих тухай мэдэгддэг л дээ.
Тэр ч байтугай жүжигчид би “Энэ хэсэгт жаахан өргөлт авах уу” гэх мэтээр надаас асуух нь ч бий. Тэр бүрт нь “Та нар мэргэжлийн хүмүүс шүү дээ. Надаас асууж яах нь вэ” гэхэд “Та үргэлж л урдаас хардаг юм чинь алдаа оноогоо асуумаар санагддаг юм” гэцгээнэ.
-Тэгэхээр гэрэлтүүлэгч анхаарлаа огтхон ч сарниулахгүй ажилладаг байх нь ээ? -Тэгэлгүй яах вэ. Хажууд хүн юм ярьж түүнд хэдхэн хором анхаарлаа хандуулах үед л алдаа гаргачихдаг. Тиймээс үзвэр эхлэхээс дуусах хүртэл анхаарлаа төвлөрүүлдэг.
-Одоо драмын жүжгийг гэрэлтүүлж байна уу? -Олон жил манай чуулга, драм хоёр дундаа тайз, гэрлийн ажилтнуудтай байдаг байлаа. Саяхнаас тус тусдаа ажиллагсадтай болсон. Гэхдээ УДЭТ-ын 80 жилийн ойн үеэр Б.Баатар найруулагч шинэ жүжиг найруулан тавихдаа намайг хамтран ажиллаарай гэж захиад л байгаа.
-Олон жил хамт ажиллаад гар нийлчихсэн болохоор амар байдаг юм болов уу? -Тэгдэг байх. Ер нь найруулагчид олон жил хамт ажилласан болохоор намайг гэрлийн оператороороо ажиллуулах их дуртай байдаг юм.
-Драмын жүжгийн гэрэлтүүлэг тоглолтын гэрэлтүүлгээс ялгаатай байдаг уу? -Тэгэлгүй яах вэ. Драмын жүжигт жүжигчний нүүрийг гэрэлтүүлдэг шигээ балетийн жүжигт жүжигчний нүүрийг гэрэлтүүлбэл ажлаасаа халагдаж ч мэднэ. Балетад голчлон бүжгийн жүжигчний хөлийг гэрэлтүүлдэг юм. Тэгэхгүй бол нүд нь гялбан алдаа гаргаж мэднэ. Тэгэхээр тоглолт бүр өөрийн онцлогт тохирсон гэрэлтүүлэгтэй.

Монголын орчин үеийн дүрслэх урлаг Юань гүрний үеэс эхтэй

Урлаг сонирхогчдын дунд Ази болон Номхон далайн болон Дундад Азийн орнуудын түүх, соёл урлагийн талаарх мэдээлэл түгээдгээрээ хэдийнэ нэрд гарсан “Ази Номхон далайн орнуудын урлаг” сэтгүүл 18 жилийн түүхтэй. Эл сэтгүүлийн редакторууд жил бүр дээрх орнуудад болсон урлагийн үйл явдлыг тоймлон “The Almanac” гэх боть болгон хүргэсээр тав дахь жилийнхээ нүүрийг үзэж байна.
Нийт Ази Номхон далайн орнуудын нийт 67 улсаас сонголтоо хийхдээ тэд тухайн онд олны анхаарлыг татсан үйл ажиллагаа зохион байгуулсан, урлаг соёлын байгууллагууд нь өндөр амжилт гаргасан гэх зэргийг шалгуур болгодог бөгөөд энэ сард худалдаанд гарсан “The Almanac 2011”-т Монголын орчин үеийн урлагийн тухай нийтлэл хэвлэгджээ.
Уншигчдын хүртээл болсон цагаасаа нэр хүндтэй урлаг судлаач, цуглуулагч, дуудлага худалдааны мэргэжилтэн, галерейн ажилтнуудаас мэдээлэл цуглуулж, нийтлэл бичдэг тул эл ботид багтана гэдэг багагүй ач холбогдолтой хэмээн уран бүтээлчид үздэг. Тиймээс “The Almanac 2011”-ийн редакторууд өнгөрөгч онд манай улсад урлаг соёлын ямар чухал үйл явдал болсныг онцлон тэмдэглэснийг “Өнөөдөр” орчуулан хүргэе.

Монголын орчин цагийн дүрслэх урлагийн түүхийг хэдэн зууны өмнөөс тоолсон ч болно. Тодруулбал олон улсын мэргэжилтнүүд тус улсын орчин цагийн дүрслэх урлагийг Их Юань гүрний (1271-1368) үеээс улбаатай хэмээн дүгнэдэг.

Ардчилсан засаглал, зах зээлийн нийгэмд шилжээд 20 жилийн ойтойгоо золгож буй Монгол орныг алхам алхмаар хөгжиж, эдийн засгийн тогтвортой байдлаа олохоор тэмцэж байгаа улс гэж тодорхойлж болно. Тиймээс ч өнөө цагт Монголын уран бүтээлчид Засгийн газраас дэмжлэг туслалцаа хүсэж суудаг байсан тогтолцоогоо аажмаар халж, нийгэмлэг болон өөрсдийн менежментээр урлагийн салбарыг урагш нь түлхэх болжээ.
Тус улсын урлагийн холбоо, нийгэмлэгүүд дундаа хамгийн идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж буй нь Монголын урлагийн зөвлөл. Тус байгууллага соёл урлаг төдийгүй боловсрол, соёлын өвийн хамгаалалд анхаарлаа хандуулж, эдгээртэй холбоотой төсөл санаачлан хэрэгжүүлж буй цөөн газруудын нэг. 2002 онд байгуулагдсан Урлагийн зөвлөл таван жилийн турш Соросын сангаас санхүүжиж байсан бол саяхнаас өөрийн сан байгуулж, Дэлхийн банктай хамтран “Залуу манлайлал” нэртэй урлаг соёлын салбарынханд мэдлэг олгох зургаан сарын сургалт явуулж эхэлсэн нь өнгөрөгч оны онцлох үйл явдлуудын нэг. Түүнчлэн тус зөвлөл ашгийн бус Улаан гэр галерейг ажиллуулдаг бөгөөд өнгөрөгч оны нэгдүгээр сард “Тархин дахь утаа” үзэсгэлэн зохион байгуулж, Монголд тулгамдаад буй утааны асуудлыг хөндсөн уран бүтээлийг дэлгэсэн юм.
Тус улсад урлагийн дэмжигч олон байгууллага үйл ажиллагаа явуулдагийн нэг нь “Хаан банк”. Тус банкны үзэсгэлэнгийн танхимд Урлагийн зөвлөлтэй хамтран зураач Б.Баттулгын “Өвгөдөөс үлдээсэн өв” (2010 оны аравдугаар сарын 2-23-нд) нэртэй үзэсгэлэнг зохион байгуулжээ. Тус үзэсгэлэнд уран бүтээлчийн байгалийн сэдэвтэй зургууд дэлгэгдсэн байна.
Монгол Улс хоёр ч орчин үеийн урлагийн музейтэй. Түүний нэг болох А.Чадраабал захиралтай Уран зургийн галерей томоохон ажил зохион байгуулсан нь 13 орны уран бүтээлчдийн 200 гаруй бүтээлийг дэлгэсэн Азийн орчин үеийн урлагийн “Азийн хөх тэнгэр” (2010 оны есдүгээр сарын 15-наас арваннэгдүгээр сарын 21-нд) олон улсын үзэсгэлэн юм. Харин орчин үеийн бүтээлүүд дэлгэдэг Г.Занабазарын нэрэмжит дүрслэх урлагийн музейд хэдэн зууны өмнөх дүрслэх урлагийн бүтээлүүдээс XXI зууны уран бүтээлчдийн зураг ч дэлгэгдэгээрээ онцлог. Уг музейд “Улаан гэр” галерей байрладаг гэнэ.
Социализмийн үед байгуулагдаж, өдгөө ч үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлсээр буй цөөн байгууллагын нэг нь Монголын урдчуудын эвлэлийн хороо. Тус хороо 1942 онд байгуулагдсан бөгөөд өдгөө 600 хол давсан гишүүдтэй болоод байна. Өнгөрөгч оны хувьд дөрөвдүгээр сард Б.Нандин-Эрдэнэ, Б.Бадрал нар эрх мэдэлд хэт дулдуйдсан төрийн тогтолцоог шүүмжлэн “Төөрсөн саарал ордон” (2010 оны дөрөвдүгээр сарын 7-13-нд) нэртэй үзэсгэлэн гаргасан нь үзэгчдийн таашаалд нийцсэн.

Орчин үеийн урсгал чиглэлээр уран бүтээл туурвидаг зураачдыг нэгтгэсэн байгууллага бол “Хөх нар” төв. Ё.Далх-Очирын тэргүүлдэг тус төв олны анхаарлыг татсан нэгэн үзэсгэлэн гаргасан нь “Хөх нар-Шилдэг бүтээл” (2010 оны дөрөвдүгээр сарын 15-18-нд). Түүнчлэн залуу уран бүтээлчдийг дэмжих зорилгоор “Тунамал төгс” дизайн парк гуравдугаар сард байгуулагдсан нь тус улсын дүрслэх урлагийн салбарт гарсан томоохон ахиц мөн.
Өнгөрөгч онд Монгол улсын дүрслэх урлагийн салбарт болсон хамгийн том арга хэмжээ бол “Монгол 360” (2010 оны наймдугаар сарын 8-26-нд) үзэсгэлэн. Канадын зураг цуглуулагч Сури Япон, ХБНГУ, Мексик, Хон-Конг, Азербейжан тэргүүтэй дэлхийн өнцөг булан бүрээс урьсан 25 уран бүтээлчийг тус улсад цуглуулж, нийслэл хотоос нь 300 км зайтай орших Бага газрын чулуу хэмээх газар байрлуулж байгалийн сэдэвтэй зураг зуруулан бүтээлүүдээ Уран зургийн галерейд 2010 оны наймдугаар сарын 19-26-нд дэлгэжээ.
Дээрх байгууллагуудаас гадна Монголд үйл ажиллагаагаа тогтмол явуулж буй хэд хэдэн галерей байдгаас “Занаду” арт галерейд зураач Н.Батбаатар үзэсгэлэнгээ гаргасныг онцлох үйл явдлаар нэрлэж болно. Түүнийг 2009 онд Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж “Оны шилдэг оюутан”-аар тодруулж, тэтгэлэг олгож байсан аж.
Түүнчлэн отгон галерей болох “Валиант” арт галерейг энд дурдах нь зүйтэй. Элизабет Коппагийн санаачлан байгуулсан галерей өнгөрөгч онд дуудлага худалдааны төв болж, орчин үеийн дүрслэх урлагийн бүтээлүүдийг үнэ хаялцуулан борлуулах болсон нь тус улсын дүрслэх урлагийн түүхэнд түүхэнд тэмдэглэхүйц чухал үйл явдал болсон.

Г.АРИУНТУУЛ: Манай эрдэмтэд олон улсад танигдаж эхэлж байна

Ихэвчлэн судалгааны багийн эрдэм шинжилгээний ажлын үр дүнг өгүүлэл хэлбэрээр нийтэлдэг хамгийн нэр хүндтэй, чансаа өндөртэй сэтгүүл бол “Nature”. Дэлхийн өнцөг булан бүрт ажиллаж, судалгаа хийж байгаа эрдэмтдийн нэгэн мөрөөдөл нь эл сэтгүүлд хэвлэгдсэн өгүүллийн судалгааны багт оролцож, нэрээ “Nature” сэтгүүлийн хуудаснаас харах гээд хэлчихвэл хол зөрөхгүй. Тиймээс ч “Nature” сэтгүүлд нэр нь гарсан эрдэмтдээ мөнгөн шагнал болон цол, зэргээр урамшуулах тогтолцоо хөгжингүй орнуудад түгээмэл. Японд гэхэд л болзолгүйгээр профессор болгох шийдвэр гаргасан байдаг аж.
Эл сэтгүүлийн 2006 оны гуравдугаар сарын дугаарт нийтлэгдсэн “Хүний чихний хулхины хэлбэр ABCC11 ген аллелийн олон хэв шинжээр тодорхойлогдох нь” өгүүллийн судалгааны багт багтаж, өөрийн нэрийг тус сэтгүүлийн хуудаснаа бичүүлсэн анагаах ухааны доктор, дэд профессор, ЭМШУИС-ийн Докторантур магистрантурын албаны дарга, Нүүр ам судлалын сургуулийн сонсгол хэл яриа заслын их эмч Г.Ариунтуултай уулзаж ярилцлаа.

-“Nature” сэтгүүл гэхээр уншигчид тэр бүр мэдэхгүй. Энэ сэтгүүлд өгүүллээ хэвлүүлэх, хэвлэгдсэн өгүүллийн судалгааны багт багтах нь хэр ач холбогдолтой юм бэ?
-“Nature” сэтгүүл нь олон улсын түвшинд эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажил хийж буй эрдэмтэд өөрийн бүтээлийг хэвлүүлдэг олон улсын сэтгүүл юм. Impact Factor буюу зэрэглэл, чансааны хувьд нэгдүгээрт бичигддэг. Шинжлэх ухааны сэдвээр дагнан нийтлэл, өгүүлэл гаргадаг олон улсын сэтгүүлүүдийн чансаа тогтоохын тулд Шинжлэх ухааны мэдээллийн институтийг үндэслэгч Гарфелд гэгч хүн Impact Factor-ыг үндэслэсэн байдаг юм билээ. Эл чансааг жил бүр гаргадаг бөгөөд сэтгүүлүүд хэр эрэлттэй байгаа болон тус сэтгүүлд нийтлэгдсэн өгүүллээс эрдэмтэд хэр олон удаа иш татаж, судалгааны бүтээлдээ оруулж байгааг нь үндэслэн оноо өгч, жагсаадаг. Өнгөрсөн оны хувьд “Nature” сэтгүүл 30.98 оноотой байсан. Энэ нь харьцангуй өндөр оноо. “Nature”-ийн араас жагссан сэтгүүлүүд хорь гаруй оноотой л хоёр, гуравдугаарт жагссан байдаг. Тиймээс эл сэтгүүлд хэвлэгдсэн өгүүллийн судалгааны багт орно гэдэг нэр хүндийн хэрэг.
-Мэдээж чансаа өндөр сэтгүүл учир нийтлэх өгүүллүүддээ өндөр шалгуураар сонгодог байх.
-Тийм ээ. Жил бүр уг сэтгүүлд хэдэн мянган судалгааны баг ажлын үр дүнгээ хэвлүүлэхээр хүсэлт гарган ханддаг. Тэднээс тун цөөн хэсэг нь л зөвшөөрсөн хариу сонсдог юм билээ. Нийтлэх өгүүллээ тус сэтгүүлийн редокторын зөвлөл сонгон шалгаруулдаг. Ингэхдээ судалгааны багт ямар эрдэмтэд багтаж байгаа, судалгааны ажлын сэдэв, үр дүн нь хэр бодитой, түүнийгээ хэрхэн танилцуусан зэргийг шалгуур болгодог.
Бидний хувьд судалгааны багийн бүрэлдэхүүнд дэлхийд танигдсан эрдэмтэд орсноос гадна Ази, Америк, Европ тивийн эрдэмтэд нэгдсэн олон улсын судалгааны баг гэдгээрээ өгүүлэл нь хүлээн зөвшөөрөгдсөн. Мэдээж судалгааны үр дүнг чухалчилна. Түүнээс гадна хүний чихний хулхины генийг судалснаараа бид дэлхийд анхдагч учир энэ хүчин зүйл ч бас багагүй нөлөөлсөн байх. Сэтгүүл бүр өөрийн гэсэн шалгууртай байдаг. Тэр шалгуурт нь нийцсэн учир эхний сонгон шалгаруулалтаар л бидний өгүүлэл тэр хүндтэй сэтгүүлд нийтлэгдэх эрх олж авсан. Зарим судалгааны бүтээл тус сэтгүүлийн редакторын зөвлөлийн хурлаар гурав дөрвөн удаа орж байж, тэнцэх нь ч бий.
-Тэгэхээр судалгааны багийн ахлагч багаа бүрдүүлэхдээ ч чамгүй өндөр шалгуур тавьж, эрдэмтдээ сонгодог байх. Танд эл судалгааны багт багтаж боломж хэрхэн олдсон юм бэ?
-Би анагаах ухааны докторын зэргээ Японы Нагоя хот дахь Айчи Гакуин их сургуульд суралцан, 2003-2006 онд судалгаа хийж, хамгаалсан. Энэ хугацаанд дэлхийд нэр хүндтэй эрдэмтэдтэй танилцах, тэдэнтэй хамт судалгаа хийх, олон улсын эрдэм шинжилгээний хуралд илтгэл тавих, боломж олддог байсан. Түүнчлэн докторын зэргээ “Төрөлхийн уруул, тагнайн сэтэрхий Монгол хүүхдийн генийн өөрчлөлттэй холбоотой эсэх” гэсэн сэдвээр хамгаалсан маань Нагасакигийн их сургуулийн дэргэдэх Хүний генийг судалгааны багтай хамтарч ажиллан, үр дүнгээ “Nature” сэтгүүлд нийтлүүлэхэд нөлөөлсөн болов уу. Мэдээж тус багийн гишүүнээр ороход тодорхой хэмжээний шалгуур тавьсан. Тэр шалгуурт нь тэнцээд Монголоосоо анх удаа тус сэтгүүлд нэрээ бичүүлсэн маань миний сайных биш, хамтран ажилласан эрдэмтэд маань өндөр чадвартай, дэлхийд нэр хүндтэй эрдэмтэд байсан учраас л тэр.
Бас нэг зүйлийг онцлон хэлэхэд манай сургууль, тэр дундаа Нүүр ам судлалын сургуулийн олон улс дахь хамтын ажиллагаа өргөжиж, эрдэм шинжилгээ судалгааны бүтээлүүдээрээ дэлхий нийтэд танигдах болсон нь надад олон улсын судалгааны багтай хамтарч ажиллахад дөхөм болсон. Манай эрдэмтэд дэлхий нийтэд танигдах болсны баталгаа нь зөвхөн ЭМШУИС-аас гэхэд л сүүлийн таван жилд 43 эрдэмтэд чансаа дээгүүрт бичигддэг сэтгүүлд судалгааны бүтээлээ нийтлүүлсэн явдал мөн.
-Танаас өөр “Nature” сэтгүүлд хэвлэгдсэн судалгааны бүтээлд хамтран ажилласан монгол эрдэмтэн бий юү?
-Одоогоор байхгүй. Тиймээс ч манай багийнхан монгол эрдэмтэн анх удаа эрдэмтдийн мөрөөдөл болсон “Nature” сэтгүүлд өгүүллээ хэвлүүлсэн судалгааны багт багтсанд их баяртай байгаа.
-Манай эрдэмтдэд “Nature” сэтгүүлд үр дүнгээ хэвлүүлэхүйц судалгаа хийх нөхцөл бололцоо хэр байдаг вэ?
-Биоанагаахын суурь судалгааны чиглэлээр “Nature” сэтгүүлд хэвлэх түвшний судалгаа хийх лаборатори өнөөдөр манайд нээлтээ хийлээ. Мянганы сорилтын сангийн төслийн хүрээнд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдөх эл лаборатори ЭМШУИС-д “Сургалт судалгааний төв” гэх нэртэйгээр байгуулагдсан нь энэ. Тиймээс цаашид манай олон арван судлаачид олон улсын чансаа өндөртэй сэтгүүлд судалгааны бүтээлээ нийтлүүлэх боломж нээгдэж байна.
-Монголоос өөр ямар орны эрдэмтэд тус судалгаан дээр ажиллаж байсан бэ?
-Нагасакигийн их сургуулийн дэргэдэх Хүний генийг судлах институтийн тэргүүн Норио Никава санаачлан уг судалгааны төслийг хэрэгжүүлж, ОХУ, БНХАУ, АНУ, БНСУ, Шведийн эрдэмдтийн хамтарсан баг бүрдүүлсэн.
-Сэтгүүлд хэвлэгдсэн судалгааны бүтээлийнхээ тухай товчхон танилцуулаач.
-Хүний чихний хулхи хуурай болон нойтон гэсэн хоёр хэлбэртэй байдаг. Хуурай хулхи Зүүн Азийн хүн амын дунд элбэг байдаг бол бусад бүсийн хүмүүс ихэвчлэн нойтон хулхитай байдаг. Эл судалгаагаараа бид чихний чихний хулхины хэлбэрийг ямар гень тодорхойлдогийг судалж, тогтоосон. Үүнээс өмнө чихний хулхины төрлийг тодорхойлдог генийг судалгаа огт хийж байгаагүй. Тиймээс бидний судалгаа энэ төрөлдөө анхных нь. Энэ генийг судалснаар цаашид чихний үрэвсэл гэх мэт чих хамар хоолойн өвчний судалгааг илүү гүнзгийрүүлэх, эмчилгээний аргыг шат ахиулах гэсэн ач холбогдолтой. Ер нь генийн судалгаа анагаах ухааны салбарт өвчний шалтгаан, тухайн хүн амын өвчлөлд өртөмтгийн байдал, эмийн бодис, вакцинд хүний бие хэрхэн хариу өгдөгийг тогтооход дөхөм болдог. Тиймээс генийн судалгааг цаасан дээр буухаас цаашгүй гэж дүгнэж болохгүй. Эл судалгааг цаашид аливаа өвчний оношлогоо, эмчилгээний шинэ арга нээхэд суурь болдог тул ач холбогдлын хувьд өндөр.
Хэдхэн жилийн өмнө манай эмч нар зөвхөн өмнөх ажлаа л хийдэг байсан. Шүдний эмч гэхэд зөвхөн шүд авах, эмчлэх ажлаа л хийдэг байсан бол сүүлийн үед судалгаа, нотолгоонд суурилсан эмчилгээ ямар үр дүнтэйг ойлгож, судалгаа хийдэг болсон байна. Эмч нар төдийгүй үйлчлүүлэгчид ч судалгааны ач холбогдлыг бүрэн дүүрэн ойлгодог болжээ.
-Манай нүүр ам судлалын салбар хэр хөгжиж байна вэ?
-Тодорхой хэмжээгээр хөгжиж байна гээд дүгнэчихвэл буруудахгүй. Нүүр ам судлалын сургууль гэхэд уруул, тагнайн төрөлхийн сэтэрхийтэй хүүхдүүдэд багийн цогц эмчилгээ үзүүлэх санаачилга гаргаж, ЭНЭШТ-ийн Эрүү нүүрний мэс заслын тасгийн хамт олонтой хамтарч ажиллаж байна. Өмнө нь уруул, тагнайн төрөлхийн сэтэрхийтэй хүүхдүүдэд мэс засал хийгээд харагдах байдал, гоо сайхных нь талаас засаад орхичихдог байсан. Харин үүнийг хөгжингүй орнуудад цогц эмчилгээ, үйлчилгээ үзүүлсэн гэж үздэггүй. Тэгэхээр хэл яриа заслын эмчилгээ хийдэг болсноор уруул, тагнайн гажигийг эмчлэх эмчилгээг олон улсын жишигт нийцсэн бүрэн цогцоор хийдэг болсон гэж хэлж болно. Мэс заслын дараа хэл яриа заслын эмчилгээ хийснээр тухайн хүүхдийг бусад хүүхэдтэй адилхан нийгэмшиж, төлөвшүүлэх чухал ач холбогдолтой.
Түүнчлэн бид төрөлхийн дүлий хүүхдүүдэд чих хамар хоолой заслын эмч нартай хамтраад эмчилгээ хийж, эхний үр дүн гараад байна. Одоогоор “Эйд” эмнэлгийн мэс засалч, анагаах ухааны доктор А.Өлзийбаяр, Улсын клиникийн төв эмнэлгийн чих хамар хоолойн эмч, мэс засалч, анагаах ухааны доктор Л.Бямбасүрэн эмчтэй хамтран ажиллаж байна. Мэс заслын эмч нар имплант буюу дотор чихний суулгацыг мэс заслын аргаар суулгаснаас нэг сарын дараа аппаратаа асаахад тухайн өвчтнийг сонсож, ярьж сургах шаардлага тулгардаг. Энэ тохиолдолд сонсгол, хэл яриа заслын нарийн мэргэжлийн эмч эмчилдэг бөгөөд хэдийгээр манайд ийм эмч байхгүй ч манай сургууль санаачлан анх удаа сонсгол хэл яриа заслын эмчилгээг хийж эхлээд байна. Одоогоор гурван өвчтнийг эмчилж байна.
-Хэдэн настай хүүхдүүд вэ?
-Мэс засал хийлгэсэн хоёр хүүхэд байгаа. Нэг нь мэс засал хийх үед зургаан настай, нөгөө нь хоёр настай байсан. Эмчилгээ хийснээс хойш жил гаруй болж байна. Хоёр нас хүртлээ ямар ч дуу авиа гаргадаггүй байсан хүүхэд одоо аав аа, ээж ээ, ууя, идье, үгүй гэх мэт үг хэлж, гэр бүлийнхэнтэйгээ харилцдаг болсон.
-Тэгэхээр төрөлхийн дүлийг Монголд эмчилдэг болсон гэсэн үг үү?
-Эхний хоёр ч өвчтөнд хийсэн эмчилгээ амжилттай болсон учир тэгж ойлгож болно. Саяхныг хүртэл бид судлаачдын хүрээнд үр дүнгээ танилцуулж байлаа. Харин танай сониноор дамжуулан эдгээр ололт амжилтуудаа олон нийтэд танилцуулж байгаадаа баяртай байна.

Үүрд мөнхийн Шер

Түүний дуунууд тавин жилийн турш “Сүүлийн арван жилийн шилдэг уран бүтээл” номинацийг тэргүүлж буй. Тиймээс ч түүнийг шоу бизнесийн ертөнцөд хамгийн олон жил ноёлж буй дива хэмээн өргөмжилдөг биз. Энэ гайхалтайн эмэгтэйн авьяас дуулах төдийхнөр дуусахгүй. Үүнийг батлах гэсэн мэт Кино академийнхан түүнд санал нэгтэйгээр “Оскар”-ын шагнал олгосон. Түүнчлэн тэрбээр “Алтан бөмбөрцөг”-ийг гурвантаа хүртэж, “Эмми”, “Грэмми”-гийн шагналыг ч хамаад амжсан. Өнгөрөгч сард сүр дуулиантай нээлтээ хийсэн “Burlesque” кинонд тоглож, шоу бизнесийн ертөнцөд эргэн ирсэнээ зарласан түүний тухай нийтлэл “Vanity Fair” сэтгүүлд хэвлэгдсэнийг орчуулан хүргэе.
Өдгөө 64 настай Шер хэвлэл мэдээллийнхэнтэй төдийлэн түншилдэгггүй. Харин энэ удаад дуучин Кристина Агулератай хамт “Burlesque” хэмээх кинонд тоглосон нь бидэнд уулзах боломж олгосон юм. Гэхдээ энэ удаад тэр тун нээлттэй байж, хүйсээ солиулсан хүүхдийнхээ төлөө хэрхэн тэмцдэг тухайгаа, жүжигчин Мэрил Стриптэй юуны улмаас муудалцсанаа ч нуулгүй ярьсан юм.
Бид түүний Малибу дахь далайн эргээс холгүй байх байшинд уулзаж ярилцлаа. Энд Том Хэнкс, Бритни Спирс, Брэд Анжелина зэрэг шоу бизнесийн ертөнцийн олон арван алдартан амьдардаг. Харин Шер энд хамгийн олон жил амьдарч буй уугуул оршин суугч байж ч мэднэ.
Намайг очмогц туслах нь хүлээн авч, зочны өрөөнд хүлээж байхыг хүслээ. Энд суухад Номхон далайн түрлэг далайн эрэг цохин цалгилж байх нь сонсогдох тул тун таатай. 2007 онд Шер Мартин Лауренс Буллардтай сүй тавих үедээ готик хэв маягийн тавилгуудаа дуудлагаар худалдаж, байшингийнхээ тохижилтыг үндсээр нь өөрчилж байсан удаатай. Лауренс Буллард өрөөний дотоод заслаа нэгэнтээ “Шер сири, морокко хэв маягийн тавилганд тун дуртай. Бас индонез, хятадын эртний эдлэл ч цуглуулдаг” хэмээн тайлбарлаж байсныг би тод санаж байна. Тэр цагаас хойш Шер байшиндаа их засвар хийгээгүй нь илт. Зочны өрөөний таазыг XVI зууны Морокко үндэстний хэв маягаар чимэглэн будаж, хүрээг нь алтан навчисаар гоёжээ. Ийн намайг тэдний байшинтай танилцаж суутал Шер намайг унтлагын өрөөндөө дуудуулах нь тэр. Мартины хүсэлтээр Наташа Рамбовагийн эдэлж хэрэглэж байсан орыг өрөөнийхөө голд байрлуулсан харагдана. Эл ороо тэр “MGM” студийнхний зохион байгуулсан дуудлага худалдааны үеэр худалдан авсан аж.
Тэр өөрийн дотоод ертөнцөө нээхийн өмнө хамгийн сүүлд хэзээ ярилцлага өгч байснаа ч мартчихсанаа надад сонирхууллаа. Цонхны дэргэдэх буйдан дээр хөлөө ачин сууснаа, “За бид хоёр цагийн турш юун тухай ярих билээ” хэмээн асууснаар бидний ярилцлага эхлэх нь тэр. Тэр намайг хариулахыг ч хүлээлгүй “Малибугийн үзэсгэлэн дахин давтагдашгүй сайхан. Энэ байшингаа худалддаггүйн нэг шалтгаан нь тэр. Хэдийгээр ганц бие миний хувьд дэндүү том ч, энэ сайхнаас холдомгүй санагддаг юм” хэмээн яриагаа үргэлжлүүллээ. Мэдээж энэ түүнд байдаг цорын ганц байшин биш. Хавайд нэг байшин байдаг бол, хотод түүний мэдлийн орон сууцны байр ч бий.
Жийнсэн өмд, спорт маягийн цамц өмсөж, улбар шар пүүз углан, нүүрээ будаагүй суух түүнийг зэрвэсхэн харвал 100 сая гаруй хувь цомог борлуулсан рок од гэхээсээ илүү өсвөр насны охин гэж л харахаар байв. Хиймэл үсэнд дуртай гэдгийг нь хүн бүр мэдэх ч өнөөдөр түүнийгээ ч зүүсэнгүй. Угтаа түүний үс нэлээд урт, тас хар өнгөтэй аж. Тэр намайг ирэхийн өмнө гамм уншиж, хоолойн дасгалаа хийж байж. Коллизейтэй гурван жилийн хугацаатай байгуулсан тэрбээр тус театраас жилд 60 сая долларын хөлс авч, нийт 200 тоглолт хийхээр тохирчээ.

Зөвхөн урагшаа
Өнгөрөгч намар болсон “MTV Video Music Awards”-ын шагнал гардуулах ёслолын үеэр Шер нэвт гэрэлтсэн хувцас өмсөж, багагүй шуугиан тарьсан. Сонирхолтой нь тэр 20 жилийн өмнө нэгэн арга хэмжээний үеэр үүнтэй төстэй загварын хувцас өмсөж байсан гэдэг. Лэди Гагад шагнал гардуулахын өмнө хувцаслалтынхаа тухай “Тэнд цугласан уран бүтээлчдээс хамгийн хөгшин, бас хамгийн урт, сэгсгэр үстэй нь, хамгийн богино хувцастай нь би байх шиг байна” хэмээн хэлж үзэгчдийг багагүй хөгжөөчихсөн.
Түүний улс төрд оролцох сонирхолгүй ч, улс орныхоо асуудалд багагүй санаа тавьдаг нэгэн гэдгийг “Би уран бүтээлч учир улс төрийг төдийлэн сонирхдоггүй. Түүнчлэн цаашид илүү их орлого олох тул татвараа ахиу төлөх хэдий ч өгсөн мөнгийг минь хэнд ч хэрэггүй зүйлд бүү үрээсэй гэж хүсэж байна. Энэ татварыг би зовж зүдэрч буй эх орон нэгтнүүддээ зориулан төлж байгаа юм. Хэрэв та ширээн дээрх хоолондоо санаа зовохооргүй хангалуун амьдарч байгаа бол идэх хоол ч үгүй хоосон ширээний ард суугаа нэгэндээ санаа тавих хэрэгтэй” хэмээн ярьснаас нь түвэггүй ойлгож болно. Тиймдээ ч Бушийн бодлогыг тууштай эсэргүүцэж байж.

Бүхнийг Соннигийн төлөө
Шер хэр барагтай л өөрийн байр сууринаас няцаж, эргэж буцаж байсан удаагүй. Шулуун шударга, өөрийн үзэл бодлоос буцдаггүй зарчимч хүмүүсийн манлайлагч нэгэн. Харин охиных нь ээдрээтэй амьдрал түүнийг эрхгүй зөөлөрч, амьдралын эрээн бараантай эвлэрэн, зарчимч зангаасаа татгалзахад хүргэж байж. 1995 онд түүний охин Сонни Боно ижил хүйстнээ сонирхогч гэдгээ зарласан нь тухайн үедээ багагүй шуугиан дэгдээж, шар хэвлэлийнхэн хэсэгтээ л бичих сэдэвтэй болж байсан. Харин Шер энэ бүхэнд бухимдаж, охиныхоо бэлгийн чиг хандлагыг үл зөвшөөрөн, тэмцэж байсан цаг саяхан. Гэсэн ч Сонни бууж өгөлгүй эр хүн болохоор эргэлт буцалтгүй шийдэж, өнгөрөгч оны тавдугаар сард нэрээ солиулан Чаз Боно болгожээ. Шер ч түүнийг эсэргүүцэхээ больж, өдгөө муу муухай бүхнээс хүүгээ хамгаалж буй. Энэ тухайгаа тэр “Тэр маш ухаалаг охин… хүү. Би нэг хэсэгтээ л түүнийг юу гэж дуудахаа мэдэхгүй тээнэгэлздэг байлаа. Харин охин минь энэ бүхнийг тун хүлээцтэй хүлээж авсан. Одоо тэр надад, миний хандлагад сэтгэл хангалуун байх болсон. Учир нь би дүүг нь төрснөөс хойш түүнийг Частити гэж дууддаг болсон юм” гэв.
Чазын дүүг Элияа Блю Олмэн гэдэг. Урлагийн салбарыг сонгосон тэрбээр “Олмэний ах дүүс” хамтлагийг үндэслэгч Грег Олмэний хүү аж. Шер түүнтэй 1975 онд гэрлэсэн боловч тэдний хамтын амьдрал тийм ч урт настай байгаагүй. Олмэний геройнд донтох болсон нь Шерийг хүнд байдалд оруулж, гэр бүлээ цуцлуулахад хүргэсэн гэдэг. Энэ тухайгаа тэр “Би түүнд хайртай байсан. Гэхдээ хүүгийн минь дэргэд байж, хэзээ нэгэн цагт өрх гэр толгойлж, эцэг хүн болох Элияад муу үлгэр дуурайл үзүүлэхийг нь би зөвшөөрч чадаагүй юм” хэмээн дурссан.
Тэр үгээ удаан зөөж, хүүхдүүдийнхээ тухай яриагаа “Тэд тун дотно байдаг юм. Элияад элдэв бэрхшээл тулгарах үед шууд л эгч рүүгээ очдог. Хүү маань дүрслэх урлагийн бүтээл хийдэг юм. Хоёр ч урлантай. Тэд багадаа хоёул авьяаслаг, урлагийн мэдрэмжтэй, бас хүмүүжилтэй сайн хүүхэд байсан. Харамсалтай нь тэднийг өсөж томроход бүх зүйл өөрчлөгдсөн. 12 настай жаахан охин байхаасаа л бага насны хүүхэд асардаг байсан Сонни маань өдгөө Чаз нэртэй сайн эцэг болсон” хэмээн үргэлжлүүллээ.
Шер өрх толгойлсон эмэгтэй шиг хүүхдүүдээ ганцаар өсгөсөн. Тиймээс ч Элияа, Чаз нарын бага насны дурсамжийг түүнээс илүү мэдэх хүн үгүй. Тиймээс тэр 30 гаруй жилийн өмнөх амьдралаа “Элияа эгчийгээ дандаа Да-Ди-Да гэж дууддаг байж билээ. Харин бид түүнийг нь товчлоод зүгээр л Да гэдэг болсон” хэмээн дурссан.

Дээсэн дөрөөн дээр дэнжигнэсэн хувь заяа
Калифорнийн Эл Центрод төрсөн Шер бага насаа Холливудаас 30 минут яваад л хүрэх Валли гэх дүүрэгт өнгөрөөжээ. Тэр бүр жаахан байхаасаа алдартай нэгэн болно хэмээн амны уншлага шиг л хүн бүрт ярьдаг байж.
Олонх оддын адил түүний бага нас тарчиг, хүнд амьдрал дунд өнгөрчээ. Аав нь түүнийг бүр жаахан байхад нь орхин одсон тул тэр Католик сүмийн дэргэдэх хүүхэд асран хүмүүжүүлэх төвд өссөн байна. Гэхдээ түүнээс ч өмнө Шерийн хувь заяа дээсэн дөрөөн дээр дэнжигнэж байж. Үүнийгээ тэр “Ээж минь намайг олсон, төрүүлсэн тухайгаа олон жилийн дараа дурсан ярьсан юм. Үнэндээ би хүсээгүй хүүхэд байсан гэдэг. Ээж хэтэрхий залуу, бас аавтай насаараа хамт амьдрах хүсэлгүй тул эмээд энэ тухайгаа хэлж, үр хөндүүлэх зөвшөөрөл авсан гэдэг. Хэдийгээр эмээ “Охин минь чамайг гэрэл гэгээлтэй амьдрал хүлээж байна” гэж хэлсэн боловч үр хөндүүлэхийг нь хориогүй гэсэн. Тэгээд л ээж эмнэлэгт очиж, бүр орон дээр нь гаран хэвтэж, эцсийн мөчид гэнэтхэн л “Эмч ээ, би ингэж чадахгүй нь. Хойшид ямар үр дагавар гарах нь хамаа алга. Ямар ч байсан үүнийг хийж чадахгүй нь” гэсэн юм билээ. Эмээ минь их урт насалсан. 13 настай байхдаа л ээжийг олж, амьдралыг хатуу хөтүүг дэндүү эрт амссан тул надад багагүй түшиг болдог байсан. Тэр 96 насандаа өөд болсон юм. Тэр хүртэлээ манай хажууханд амьдардаг байсан” гэв.
Шерийн ээж, эмээ нь тун тогтворгүй амьдралын хэмнэлтэй хүмүүс. Ээж Жоржиа Холт нь гэхэд л найман удаа гэрлэж байж. Үүнээс гурван удаа нь Шерийн аавтай гэрлэсэн байна. Энэ нь түүний амьдралд багагүй нөлөөлсөн тухайд Шер “Бидний амьдрал эх захгүй, зах замбараагүй байсан. Солиотой мэт шийдвэрүүд ар араасаа л үргэлжилнэ. Ээжтэй гэрлэсэн эрчүүдийн олонх нь урлагийн салбарынх байсан. Зураач, бүжигчин, загвар өмсөгч гээд л… Тиймээс ээж надад нэгэнтээ “Чи л тогтвортой амьдрал зохиох хэрэгтэй” гэж захисан. Хариуд нь би “Тогтвортой амьдрал гэж манай хөршүүдийнх шиг амьдралыг хэлдэг юм бол би тэдэн шиг байхыг хүсэхгүй байна” гэж билээ” хэмээв.

Карлос Слим: Дэлхийн хамгийн баян хүн байх эсэх нь чухал биш

“Forbes” сэтгүүлийнхэн жил бүр дэлхийн толгой баячуудын жагсаалтыг гаргадаг. 2010 онд эл жагсаалтыг тэргүүлсэн Карлос Слимийг энэ удаагийн “Ларри Кингийн шилдэг ярилцлага”аар онцолж байна. Тэд “Larry King Live” нэвтрүүлгийн Лос-Анжлес дахь студид уулзаж ярилцсан бөгөөд ярилцлагын хаан түүнтэй уулзсанаа нэр хүндийн хэрэг хэмээн хэлж байсан удаатай.

-Тэрбумтнуудын жагсаалтыг тэргүүлэхэд танд ямар сэтгэгдэл төрсөн бэ? -Юуны өмнө нэвтрүүлэгтээ урьсанд тань баярлалаа, Ларри. Тэрбумтнуудын жагсаалтыг тэргүүлснээ мэдсэн даруйд надад ямар ч онцгой сэтгэгдэл төрөөгүй. Би өмнө нь ч эл жагсаалтад төдийлэн ач холбогдол өгдөггүй байсан. Дэлхийн хамгийн баян хүн байх эсэх нь чухал биш. Миний хувьд юу чухал вэ өмнөх ажлаа хийж чадаж байгаа эсэх, бас компаниа хэрхэн удирдаж байна вэ гэдэг л чухал. Ялангуяа олон хүний хөрөнгө оруулалттай компанийг хэрхэн удирдаж, хатуу ширүүн бизнесийн шуурганд хэрхэн хөл алдахгүй, алдагдал багатай ашиг ихтэй ажиллах вэ гэдэг анхаарлыг минь нэн түрүүнд татдаг.
-Гэхдээ ийн өргөмжлүүлнэ гэдэг нэр төрийн хэрэг биш үү? -Үгүй ээ. Энэ чинь тэмцээн биш шүү дээ. Өрсөлдөөн ч биш. Өрсөлдөөн гэдэг чинь нэг салбарт хүч сорьж буй ижил төрлийн үйл ажиллагаа явуулдаг компаниудын хооронд өрнөдөг юм.
-2010 оны гуравдугаар сард “Forbes” сэтгүүлийнхэн эл жагсаалтаа гаргаж, таны хөрөнгийг 53.5 тэрбум доллар гэж тодорхойлсон. Энэ үнэнд нийцсэн тоо баримт уу?
-Би үнэндээ орлого, болон хөрөнгө маань хэрхэн өсөж байгаад төдийлэн анхаарал хандуулдаггүй юм. Салбар компанийн гүйцэтгэх захирлууд энэ тал дээр анхаарал тавьж, харин бид удирдлага, бүтээгдэхүүний үнийн өөрчлөлтийг хариуцдаг. Эдийн засгийн өөрчлөлтөөс хамааран бүтээгдэхүүний үнэ байнга хэлбэлздэг. Бүр өдөр бүр өөрчлөгдөх нь ч бий. Тэр бүрийд түргэн хөрвөж, орчин, нөхцлөөс хамааруулан бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнийхээ үнийг зөв зохистой тогтоох нь чухал. Бизнесийн салбарт хүч сорьж буй хүмүүс алхам бүрээ маш хянуур, ухаалаг хийх хэрэгтэй. Тэгж байж л ажил хэрэг урагшилж, амжилт гаргадаг.
-Та одоогоор яг хэдэн компанид хөрөнгө оруулж, хэдийг удирдаж байна вэ?
-Үндсэн компани маань хэд хэдэн охин компанитай. Тэр бүр нь жижиг компаниудыг удирддаг. Бид санхүүгийн зах зээлд ч хүч сорьдог тул цөөнгүй энэ төрлийн компанитай. Тэдгээрт хөрөнгө оруулалтын болон арилжааны банк, даатгалын компаниуд бий. Намайг үндсэн компаниа байгуулснаас 45 жил өнгөрсөн байна. Гэхдээ л тэр үе ердөө л гурав дөрөвхөн хоногийн өмнө болсон юм шиг л тод санагддаг. Бид анх Латин Америк болон АНУ-ын цахилгаан холбооны салбарт хүч сорьж, бизнесийн гараагаа эхэлж байлаа. Удалгүй уул уурхай болон үйлдвэрлэл эрхлэх болсон.
-Тэгээд та энэ бүхнийг хэрхэн удирдаж авч явдаг юм бэ?
-Би хэзээ ч энэ тухай бодож байсангүй. Бизнест хүч сорихоор л шийдсэн бол юун түрүүнд бизнесийн тухай хангалттай мэдлэгтэй байх ёстой. Үүний дараа тэр олон тоо өөрийн эрхгүй нүдэнд дасаад хэзээний танил шиг л болчихдог. Ар араасаа хөвөрсөн олог тоог зүгээр харах биш, яг л үг өгүүлбэр шиг уншиж байгаа юм шиг утгыг нь ойлгодог болчихдог.
Би алдаж, онохын аль ч үед өрсөлдөгчидтэйгөө хамтран ажилла гэсэн зарчим баримталдаг. Хэрэв олон улсын чанартай бизнес эрхлэх гэж байгаа бол үндэстэн бүрийн онцлогийн тухай мэддэг байх хэрэгтэй. Америк бизнест эрхлэх гэж байгаа бол юун түрүүнд тус улсад очиж, иргэд нь юу бодож, юу хүсэж мөрөөддөггийг судлах хэрэгтэй гэсэн үг. Энэ үед тэдгээр олон тоо аяндаа л “яриад” эхэлдэг.
-Тэдгээр олон тоо танд дандаа л эергээр нөлөөлдөг байсан уу?
-Тийм байх гэж бодож байна. Зарим хүн үг үсэг, өгүүлбэрийн утгыг олохдоо гаргууд сайн байдаг бол зарим нь тоог гарын арван хуруу шиг сайн мэддэг. Тэдгээр тоог өөрийн хүссэнээр удирдаж, “уншиж” чаддаг болчихвол компаниудын үйл ажиллагаа хэрхэн явагддагийг түвэггүй олоод мэдчихнэ.
-Танай гэр бүлийнхэн 200 гаруй компанийг удирдан ажиллуулдаг. Мексикт гэхэд л хамгийн том ажил олгогч нь та. Заримдаа хэтэрхий их хариуцлага үүрч байгаа юм шиг санагддаг уу?
-Заримдаа тэгж бодогдох үе гардаг шүү. Ямар ч тохиолдолд эрх ямба гэдэг түүнтэйгээ дүйцэхүйц үүрэг хариуцлага дагуулдаг. Ганцхан би, эсвэл манай гэр бүлийнхэн үүрэг хариуцлага хүлээдэг юм биш, энэ дэлхий дээрх хүн бүр л өөрийн гэсэн үүрэг, хариуцлагатай. Харин бид бүхэл бүтэн баг удирддаг гэдгээрээ бусдаас арай илүү хариуцлага хүлээдэг байх.
-Та нийт хэдэн ажилтан, албан хаагчтай вэ?
-250 мянга орчин гэж бодож байна.
-Дэлхий даяар уу?
-Америк, Мексик, Латин Америкийн орнуудад.
-Энэ бүхэн хэдийнээс эхэлсэн юм бэ?
-Их олон жилийн өмнөөс. Тэр үед би 12 настай байсан шиг санагдаж байна. Анх бусад компаниудад хөрөнгө оруулж байсан.
-12 настай байхдаа гэнэ ээ.
-Түүнээс жаахан бага ч байсан байж мэднэ. Эхлээд би өөрийн нэр дээр данс нээсэн. Түүнээсээ ашиг орлого олохын тулд хувьцаа худалдан авч байлаа. Тэр хувьцаагаа 10 жилийн турш өсгөсөөр 10 хувь болгосон санагдана. Энэ төрлийн бизнес сонирхлыг минь багагүй татсан тул би удалгүй хувьцаагаа үнэт цаас болгосон. Мэдээж энэ бүхэнд аав маань тусалж, мөнгөтэй хэрхэн харьцах талаар зөвлөгөө өгдөг байлаа. Бас Мексикт долоо хоносныхоо төлөө мөнгө авдаг байлаа.
-Тэтгэмж үү?
-Тийм ээ, тэтгэмж. Аав маань гэр бүлийн орлого зарлагын жижигхэн дэвтэр гарган хөтөлдөг байсан. Тэр үед надад мөнгө хэрэггүй юм шиг л санагддаг байж билээ. Учир нь манай гэр бүлийнхэн мөнгөөр гачигддаггүй байлаа. Манай том хувийн байшинтай байсан. Аав минь 1920 оны үед хэдийнэ хөлөө олчихсон бийлэгжүү бизнесмэн байсан.
-Тэгэхээр та хөрөнгөтэй айлын хүү байх нь ээ?
-Тийм ээ.
-Гэхдээ гэр бүлийнхнийхээ цуглуулснаас ч их хөрөнгө хуримтлуулж, амжилтад хүрч чадсан. Тийм үү?
-Тийм ээ.
-Карлос Слим Мексикийн хамгийн анхны зочид буудал болох “Женев”-ийг эзэмшигч. 1990 онд тэр “Telmex” гэх цахилгаан холбооны компани байгуулж, Мексик үйлдвэрүүдээ хувьчилж эхлэхэд цөөнгүйг нь худалдан авсан нэгэн. Үүнээс арван жилийн дараа тэр үүрэн телефоны бизнес эрхэлж, энэ нь Америк, Латин Америкийн орнуудын хамгийн том харилцаа холбооны компани болон өргөжжээ. Бас Мексикийн хамгийн ттом сүлжээ зоогийн газар түүний мэдэлд байдаг. Түүнлчэн банк санхүү, агаарын тээвэр, уул уурхай, зочид буудал, даатгалын салбар болон тамхи болон баглаа боодлын үйлдвэрлэл гэсэн салбарт ч хэдийнэ өөрийн хүч сориод амжиж. Та энэ бүхнийг өөроийн болгож чадна гэдэгтээ итгэлтэй байсан уу?
-Үгүй дээ. Би танд өмнө хэлсэн шүү дээ. Анх компаниа 1965 онд байгуулж байлаа. Одоогоор баглаа боодлын үйлдвэрлэлээ бүр мөсөн орхиж, тамхины үйлдвэрээ найз нөхдөдөө худалдчихсан. Одоо бол салбар бүрт цоройх биш, нэг л чиглэлээ голчлон барьж,түүндээ анхаарлаа хандуулах бодолтой байна. Мэдээж бидэнд бусад салбарт хүч сорих, үйлдвэрүүд худалдан авах хөрөнгө хангалттай бий. Гэхдээ би өнгөрсөн 45 жилийн хугацаанд олон зүйл рүү үсчих биш, нэг л салбараа дагнах нь зүйтэй гэдгийг ойлгосон.
-Танд өөр сонирхол бий юү?
-Сайхан асуулт байна.
-Тийм учраас л би асуусан юм.
-Нэгдүгээрт би аливаад ажиглалт хийх дуртай. Гэхдээ энэ нь миний ажлын нэг хэсэг юм.
-Аав тань таны амжилтыг харж чадсан уу?
-Чадаагүй. Аав минь намайг 13 настай байхад өөд болсон. Би тэр үед дэндүү жаахан байлаа. Гэхдээ аав минь намайг жаахан байхаас хувьцаа худалдан авч, өөрт тохирсон жижигхэн бизнес эрхэлж байгааг мэддэг байсан. Үүнд би баяртай байдаг юм. Аав минь миний юу хийдгийг мэддэг учраас хүүхдүүдээ бизнесийн ухаанд сургах гэж дэлгүүр нээн ажиллуулж байж билээ. Аав минь 1911 онд компаниа байгуулсан. Энэ компани нь 1929 оны наймдугаар сард хөрөнгө мөнгөний асудлаас болж, хаалгаа барьсан. Гэхдээ аав ийм өдөр ирнэ гэдгийг сайн мэдэж байсан. Тиймээс 1929 онд үйл ажиллагааг нь зогсоож, 1940 онд худалдсан. Тэр энэ бүхнээрээ бидэнд сургамж хайрлахыг их хичээдэг байж билээ.
-Та хэдүүлээ вэ?
-Зургуул. Аав, ээж минь зургаан хөвгүүн төрүүлж өсгөсөн. Би тав дахь нь. Гэхдээ тэднээс эсэн мэнд байгаа нь том ах бид хоёр л байна.
-Та хүүхдүүдээ аавынхаа арга барилаар хүмүүжүүлсэн үү?
-Тийм ээ.
-Танай аав Леван хүн гэсэн байх аа. Слим гэдэг Леван нэр үү?
-Яг ч тийм биш. Аав минь Леванаас Мексик руу цагаачилж ирсэн нь үнэн. Гэхдээ Слим леван нэр биш байх. Миний мэдэхээр элэнц өвөө минь тийм овогтой байсан. Түүнээс өмнөх үеийнхэн ямар овогтой байсныг мэдэхгүй байна.
-Аав тань Мексик бүсгүйтэй гэрлэсэн үү?
-Ээж минь Мексикт төрсөн боловч леван үндэстэн.

Холливудын “Хөөрхөнийхөн”

Нэрт жүжигчин Том Крузийнх бүл нэмж, үрийн зулай үнэрлэснээс хэдхэн сарын дараа барууны шар сониныхон “Хөөрхөнийхөн” гэх шинэ нэр томъёо хэрэглэх болсон. Бяцхан Суриг мэндэлснээс хойш хэдэн сарын турш хэвлэлийнхэн түүний тухай таамаг дэвшүүлж элдвээр бичих болсон нь тэднийг гэр бүлийн зургаа “Vanity Fair” сэтгүүлд нийтэлж, охиныхоо тухай олон нийтэд дэлгэхээс аргагүйд хүргэсэн гэдэг.
Өнөө папараццичдын анхаарлын төвд байж, үнэ цэнээ алдахгүй байгаа Холливудын гэр бүлүүдийн нэг бол яах аргагүй Крузийнхэн. Тиймээс тэдний тухай бичсэн “Vanity Fair” сэтгүүлийн сурвалжлагчийн нийтлэлийг орчуулан хүргэе.

Би Колорадо мужийн Теллюрайд хотод байдаг эдлэнгийн харшид тухлан сууж байна. Эл эдлэн мянга гаруй ам км талбайтайн дээр, би нэрт жүжигчин Том Круз, Кэти Холмес нарын унтлагын өрөөнд долоо хоногийн хамгийн сайхан гэж хэлж болох эхний өдөр зочилсон тул тухлахаас ч аргагүй.
Тэднийд байх хугацаандаа би Крузийн гэр бүлийн гишүүнээс өөрцгүй байлаа. Морь унаж, явган аяллаар явах, зугаалгаар явах гээд тэд бүх гэр бүлийн арга хэмжээндээ намайг уриалгахан оролцуулсан. Тэр бүрийдээ, тэр ч байтугай өдрийн турш Том, Кэти нар охин Суригээ дэргэдээсээ үл холдуулна. Гэр бүлийн халуун дулаан уур амьсгалыг энд л мэдэрч болмоор. Хооллох бүрт Том Кэти хоёр хүүхдүүдийн хамт, бас томын ээж Мари Ли, эгч Кэсс болон түүний хүүхдүүд болон Кэтигийн аав Мартин, ээж Кэтлин зэрэг ойр дотнынх нь 15 хүн гээд өнөр өтгөн гэр бүл ширээ тойрон суудаг аж.
Харин хоолны цагаас бусад үеэр хүүхдүүд тусгайлан зассан унтлагын өрөөндөө гүйлдэн тоглож, инээлдэн, элдвийг ярилцаж шуугиантай өнжнө. Хэрэв Белла, Коннор нар (Том Круз Николь Кидман нарын өргөж авсан хүүхдүүд) арай багахан байсан бол унтахынх нь өмнө үлгэр ярьж өгч, багагүй цагийг тэдэнд зарцуулах байсан нь эргэлзээгүй.
Энэ нийтлэл маань үнэндээ Том Крузийн сонирхол татам зөгнөлт кинонууд болон түүний амжилтын тухай биш. Тиймээс ч ярилцах боломж олдмогц л “Би хөөрхөн бяцхан охины тухай нийтлэл бичихээр ирсэн юм шүү” гэдгээ сануулсан.
Өглөө бүр “Хөөрхөнийхөн” шалаас тааз хүртэл шийдсэн саруулхан цонхоор Колорадогийн үзэсгэлэнт Роки уул харагдах унтлагын өрөөндөө сэрдэг. Белла Коннор хоёр улаан өнгийн хөвөн зөөлөн даавуугаар хийсэн хөнжлийн даавууны цаанаас өндийж, тэмтэчсээр углаашаа өмсөнө.
Харин Том, Кэти, Сури нар хааны ордонд л баймаар том орон дээрээ тухлан унтдаг аж. Гэхдээ тэдний унтлагын өрөөний содон зүйлс үүгээр дуусахгүй. Кэтигийн нөхөртөө зориулан урласан хөвөнтэй хөнжил эрхгүй хараа булаана. Зүйж оёсон хөнжлийн хэсэг бүрт тэдний гэр бүлийн зургийг буулгасан байх аж. “Хөөрхөнийхний” бараг өглөө бүр нэг хэвийн байдалтайгаар өдрийг угтдаг. Энэ гэрийн гишүүн бүр бяцхан Суригийн өглөөний ундыг түрүүлэн бэлдэх гэж уралдана.
Унтлагын өрөөнд хөтлөх шатны хананд хүүхдүүдийнх нь зураг өлгөөтэй харагдана. Бас Том, Кэти нарын болзож байх үеийн торгон мөчүүдийг хальснаа буулгасан сонирхолтой зургууд ч нүд хужирлана. Тэд 2005 оны зургадугаар сард анх болзсон гэдэг. Том хамгийн анхны болзоогоо тун романтик орчинд хийхийг хүссэн тул Кэтиг Эйффелийн цамхагийн дээд давхарт урьсан байна. Төлөвлөсөн ёсоор болзоо ч амжилттай болж хос оройжин шөнийн Парисыг тольджээ. Гэрлэх санал тавихын өмнө Том өвдөг дээрээ сөхөрч суугаад хоёр хуудас гаруй өөрийн гараар бичсэн шүлгээ уншсан аж.
Харин өнөөдөр тэд охин Суригаа бүүвэйлэн тайвшруулахад л хамаг анхаарлаа хандуулах болж. 3370 грамм жинтэй, 50.8 см урттай мэндэлж байсан Сури хэдийнэ дөрвөн нас хүрсэн ч тэд өнөө хэр энэ зангаа хаяагүй байна билээ. Сури аавынхаа хүрэн бор үсийг дуурайсан юм билээ. Харин Том охиноо ээжийнхээ уруул, нүдийг дуурайсан гэж дүгнэдэг бөгөөд “Та хоёрын хэнтэй нь илүү адилхан бэ” гэсэн асуултад минь “Би түүнийг Кэтиг дуурайсан гэж боддог” хэмээн хариулсан бол Кэти “Суригийн нүд Томынхтой адилхан. Тиймээс аавыгаа дуурайсан юм шиг л санагддаг” хэмээн хариулав.
Харин үрийн зулай үнэрлэсэн сэтгэгдлээ тэд бусад залуу эцэг эхчүүдийн л адил сэтгэл хөдлөн хуваалцсан. Кэти энэ тухайгаа “Эмч охиныг минь авчирч өгөхөд л эх хүний жаргал ямар байдгийг ойлгосон. Тэр үед төрж байсан мэдрэмжийг үгээр илэрхийлэхийн аргагүй. Миний хэлж чадах цорын ганц зүйл бол би охиныхоо нүд рүү хараад л “Ингээд л эх хүн боллоо” гэж бодсон” гэв. Сонирхолтой нь Сури аав, ээж хоёрынхоо болзооны нэг жилийн ойн өдөр мэндэлжээ.
“Сури бол бурхнаас бидэнд илгээсэн бэлэг. Охин минь ямар гайхамшигтай сайхан гээч” хэмээн сэтгэл хөдлөн ярих Кэти жирэмсэн байх үеэ дурсахаа ч мартсангүй. Тэр бүр анхнаасаа л хэвлий дэх бяцхан үрээ охин гэдгийг нь мэдэрдэг байж. Энэ тухайгаа тэр “Би есөн сарын турш ягаан өнгөнд дурласан. Тиймээс эргэлзээгүй охин гэж боддог байлаа” гэсэн.
Судалгаанаас харахад эцэг эхчүүд ЭХО оношлогоогоор хүүхдийнхээ хүйсийг мэдэхээс өмнө охин гэдгийг нь зөнгөөрөө мэдэрч, нэрийг нь сонгочих тохиолдол түгээмэл байдаг аж. Крузийнхэн ч тэдний нэг. “Бидний хэн хэн нь охин гэж таамаглаж байсан учир хүйсийг нь мэдэхээсээ өмнө нэрийг нь сонгочихсон байсан. Зарим найз маань нэр сонгоход тус болохоор хүүхдийн нэрсийн жагсаалт бүхий ном илгээсэн. Сури гэдэг нэр бидний хэн хэнийх нь анхаарлыг илүүтэй татсан тул бараг нэгэн дуугаар “Сури Круз” гэж билээ. Хожим нь энэ нэр “Улаан сарнай” гэсэн утгатай болохыг мэдсэн. Тиймээс Сури бол бидний хувьд төгс нэр” хэмээн Том ярилаа.
Тэднийд байхад яг л зуслангийн дүнзэн байшинд суугаа мэт сэтгэгдэл төрдөг. Цэвэр агаар сэнгэнэж, Орегоноос авчирсан зөгийн балны өнгөтэй модоор өнгөлсөн учраас тэр. Том өрөөндөө томоос том чулуун зуух байрлуулж, тосгоны жирийн л айлынх шиг орчин бүрдүүлж. Тиймээс ч энэ өрөөндөө өдрийн ихэнх цагийг өнгөрүүлнэ. Бас галын өрөө, хооллох өрөөнд ч багагүй цаг үднэ.
Тэднийх бас бяцхан жуулчид байрлах байшинтай. Уугуул нутгийнхан нь “чичиргээ” хэмээн хочлох моддын дунд байрлах байшингийн цонхоор хандгай харагдах нь ч цөөнгүй.
Тэр ийм байшинтай болохыг бүр 1990 онд л мөрөөдөж, төлөвлгөгөө гаргасан гэнэ. Тэр мөрөөдлийн байшингаа уулын хормойд барьж тэндээ найз нөхөд, ойр дотнынхноо урьж, хүүхдүүд шуугилдсан өнөр бүлтэй болохыг төсөөлөн боддог байж. Тиймдээ ч “Би амьдралынхаа туршид аав болохыг хүсэж ирсэн. Хүүхдүүд минь надаар бахархаж, би тэднийгээ хайрлан, бүхнийг тэднийхээ төлөө зориулна гэж өөртөө хэлдэг байлаа” гэж ярьсан. Крузийн спорт, адал явдалд дуртайг гэрчлэх зүйлс цөөнгүй. Бартаат замын мотоциклийн дугуйн мөр эдлэнд нь хаа сайгүй харагдахын зэрэгцээ тэд намайг байх хугацаанд гэр бүлээрээ морин зугаалга хийж, загасчлан, явган аялалд гарсан. Бас хадам аавтайгаа хамт тоглохоор гольфийн талбай ч бариад амжиж.
Үдшийн цагаар тэд ил зуухны өмнө цуглана. Вандан сандал дээр сууж галд ээн, элдвийг хуучлах суух энэ үйл ажиллагаагаа тэд “Гэр бүлийн цугларалт” гэж нэрлэдэг. Хачиртай талх эсвэл шарсан мах, зарим үед зайрмагаар яриагаа хачирлах нь ч цөөнгүй. Энэ үед цугласан хүмүүсийн анхаарал ихэвчлэн Суригийн зүг хандаж, ярианы сэдэв ч голчлон түүний тухай байдаг гэнэ.
Суриг мэндлээд удаагүй байхад хэвлэлийн төлөөлөгчид нь Томоос гэр бүлийн зургаа хэвлэлд нийтлэх үү гэсэн санал тавихад татгалзжээ. Гэвч удалгүй тэр охиныхоо зургийг үзүүлэх нь тэдний үүрэг мэт ойлголт олны дунд хэдийнэ хэвшчихсэнийг ойлгож, “Vanity Fair” сэтгүүлийг сонгон байна.
Суриг гурван сар хүртэл Том Кэти нар туршлага багатай, ёстой л залуу аав, ээж байж. Тэд Лос-Анжелест амьдарч, Пенелопа Круз, Уилл Смит болох түүний гэргий Жада Пинкетт Смит зэрэг найз нөхдөө гэртээ урин, оройн хоолоо зоогийн газраас захиалдаг хотын залуу гэр бүлүүдийн адил аж төрж байв. Суриг төрөх үед “Биелэгдэшгүй даалгавар 3” киноны сурталчилгааны ажил дөнгөж л дуусаж байж. Тиймээс Суритэй тэр бүр хамт байж чадаагүй гэдэг. Энэ тухайгаа Том “Манай гэр бүлийн гишүүн бүр Суритэй аль болох олон цаг хамт байхыг хүсдэг байсан. Бас бид гэр бүлийн зургаа хэвлэлд гаргахыг хүсдэг байсан. Зүгээр л бүхэл бүтэн зургийн багийг гэртээ авчран хөл үймээн дэгдээхийг хүсээгүй юм. Охинтой хамт өнгөрүүлдэг цөөхөн цагаа үр дүнтэй өнгөрүүлэхийг хичээж байснаас тэр. Учир нь бидний хэн нь ч тэр цаг хугацааг эргүүлэн авчирч чадахгүй шүү дээ. Тиймээс хэвлэлд охиныхоо зургийг нийтлэх зохимжтой цагийг л хүлээж байсан” гэв. Харин Кэти “Удалгүй энэ бүх галзуурал эхэлсэн. Бидний ямар нэгэн үйл ажиллагаанд оролцох бүрт л сэтгүүлчид “Сури хаана байгаа юм бэ” гэсэн асуултаа тоть шиг давтаж тэр бүрт нь Том бид хоёр бие бие рүүгээ хараад “Та яг юу хэлэх гээд байна вэ. Бид ямар нэгэн юм нуухыг оролдож байна гэж үү” гэж асуултыг нь асуултаар хариулдаг байсан” гэж ярив.
Охиныхоо зургийг өндөр үнээр зарах уу гэсэн саналд ч тэд татгалздаг байсан. Тэр үеэр Брэд Питт Анжелина Жоли нар охин Шилогийнхоо зургийг багагүй хөлс авч байж, “People” сэтгүүлд нийтлэн, олсон орлогоо хүмүүнлэгийн байгууллагад хандивласан юм. Тиймээс л ийм жишиг тогтоох гэсэн сэтгүүлийнхэн өрсөлдөн үнэ хөлс амлаж байсан аж. Гэсэн ч тэд нэг ч доллар авалгүй охиныхоо зургийг нийтлэх зөвшөөрөл өгч, тухайн үедээ багагүй дуулиан тарьж байсан.
Багагүй хүлээсний эцэст долдугаар сарын сүүлээр Крузийн хэвлэлийн төлөөлөгч над руу залгаж, хосын шийдвэрийн талаар дуулгаж билээ. Таван хоногийн турш зураг авахуулахдаа Том Кэти нарын хэн нь ч гомдоллоогүйгээр үл барам өөрийн санаа оноог ч харамгүй хуваалцаж байсан.
Харин энэ удаад Том “Үр хүүхэдтэй болно гэдэг амьдралыг тэр чигт нь өөрчилдөг. Энэ өөрчлөлтийг мэдрээгүй эцэг эх хорвоо дээр үгүй гэдэгт би бат итгэлтэй байна” хэмээн аав болсны дараа ямар сэтгэгдэл төрсөн тухайгаа ярив.
Орой ширээ тойрон хятад, тайланд маягийн хоол идэх зуураа Кэти хүүхдүүдийнхээ тухай, харин Том тэднийг өсөж том болоход хамтдаа юу хийхийг хүсэж мөрөөддөгөө ярив. Кэти “Белла Коннор нар дүүгээ хэрхэн асарч байгааг, бас хамтдаа байгааг, хөгжилтэй зүйлс ярин инээлдэхийг нь сонсох сайхан байдаг юм” гэсэн бол “Том Белла Коннор нар том болох тусам би ч бас өөрийгөө хөгжүүлэх хэрэгтэй болдог. Бид тэднийгээ том болмогц нь хамтдаа Климанжаро ууланд авирна гэж төлөвлөж байгаа. Удахгүй ээ, нэг л мэдэхэд бид дэлхийн зулайд гарна” гэв. Түүний яриа ширээний ард суусан хүн бүрийг хөгжөөсөн. Харин надад тэр даруй “Том хэдийнэ амжилтын оргилд гарчихаад, бидэнд рүү өндрөөс харж байгаа нэгэн” гэсэн бодол төрөх нь тэр.

Дэлхий дахинаа эрх чөлөөг тунхагласан K'naan

Дэлхий дахины анхаарал ӨАБНУ-ын зүг чиглэсэн эдгээр өдрүүдэд хотын өнцөг булан бүрт, залуусын плейр, уушийн газруудад эгшиглэх “Waving Flag” дууны эзэн K’naan-ыг энэ удаагийн “Оддын амьдрал” буландаа онцолж байна.
Юун түрүүнд түүнийг аль улсын төлөө уухайлан алга ташиж байгааг мэдмээр санагдлаа. Сомалид төрсөн тэрбээр юун түрүүнд Зааны ясан эргийг дэмжих гарцаагүй. Харин эх оронч сэтгэлгээг эс тооцно гэвэл Аргентиний шигшээг хөгжөөн дэмжиж байгаа аж. Өдгөө 31 настай тэрбээр дэлхийн аваргын цомын төлөөх тулааныг Торонто хотоос үзэхээр шийджээ. Тэгэхээс ч аргагүй дайны талбар болсон эх орноо 13 настайдаа орхин дүрвэж, Канадад амьдрах болсон юм чинь. Харин яагаад заавал Торонто хотыг сонгох болсон тухайгаа “Тэмцээний үеэр хотын өнгө бүхэлдээ өөрчлөгдчихдөгийг би тод санаж байна. Өмнөх ДАШТ-уудын үеэр ч тэр би Торонтогоос үздэг байсан. Энд байхад тоглолт дууссаны дараа аль баг хожсоныг төвөггүй мэдчихэж болдог. Жишээлбэл Италийн шигээ хожвол хотоор тус улсын шигээ багийн өмсгөлтэй адилхан өнгөтэй хувцас өмссөн хүмүүсээр дүүрчихдэг. Тэгээд ч Торонто бол Өмнөд Африктай хамгийн төстэй хот. Энд тэмцээн үзвэл та ДАШТ-ыг тойрсон бүхий л дуулиан шуугианыг хамгийн түрүүнд мэдрэх болно” гэжээ.
Тэрбээр үүнээс өмнө 2009 оны нэгдүгээр сард Торонто хотноо ирсэн боловч, түүний ээж өнөө хэр энд амьдарсаар байгаа. Харин “World Cup”-ын урлагийн тоглолт дуулах болсон нь түүнд Канадын хамгийн дур булаам уран бүтээлчдийн нэг гэх нэр хүндийг хуй салхи мэт хурдан олоход нь тусалжээ. Гэхдээ өнгөрсөн хугацаанд түүнийг зүгээр л суусан гэж дүгнэж болохгүй. Энэ тухайгаа тэр “Надад үнэндээ ямар ч цаг зав гардаггүй. Өнгөрсөн оны эхний сараас хойш би бүтэн долоо хоногоор амарч үзсэнгүй. Мэдээж ийм байдал амаргүй байдаг ч хамтран ажиллагсад маань бүгд л ажлыг минь хөнгөвчилж, надад туслахыг хүсдэг. Гэсэн ч хийх шаардлагатай ажлууд овоорсоор л. Бидэнд хийх юм дэндүү их байна” гэх хэдхэн өгүүлбэрээр ойлгуулаад амжсан.
Тэр яг л дуу шигээ намуухан хоолойгоор, үгээ зөөж хэрхэн Канадтай холбогдсон тухайгаа “Торонтогийн тухай ихийг мэдэхгүй ч, Сомалигийн тухай бол хүмүүсийн тэр бүр мэддэггүй түүх олныг ярьж чадна шүү. Гэхдээ Торонто миний уран бүтээлд ямар их нөлөөлдгийг үгээр илэрхийлэхийн аргагүй. Миний бичсэн өгүүлбэр бүрт Торонтогийн амьдралын хэмнэл, онцлог шингэсэн байдаг. Миний дуунуудаас та бүхэн даяанчийн дотоод ертөнц, хүсэл мөрөөдлийг мэдрэх болно. Харин намайг Торонтогийн Сомали гээд л дүгнэчихэд болно” хэмээсэн юм.
Түүнийг Сомалигаас төрсөн хамгийн алдартай рэппер хэмээн тодорхойлдог. Тэр нь ч үнэний хувьтай биз. Өнгөрсөн жил явуулсан санал асуулгын үеэр тэр Канадын шилдгүүдийн жагсаалтад хоёрт орж, “Waving Flag” нь ДАШТ-ын сүлд болсон. Үнэндээ эл дууг Гайтийн газар хөдлөлтөд нэрвэгдэгсдэд туслах хандивын хэмжээг бага ч атугай нэмэх зорилгоор гаргасан гэдэг. Дэлхийн өнцөг булан бүрт цуурайтаж байгаа дуугаа хэрхэн бүтсэн тухай K’naan “Гайхалтай юм. Энэ дуу бүтсэн түүх тун энгийн. Би зүгээр л зохиочихсон. Би азаар л хятадуудын чихэнд ч наалдацтай, оросууд ч сонсоод таашаахаар дууны хэмнэл олсон. Ийм хөг хэмнэлтэй дуу тун ховор шүү. Амжилтад хүрсэн зарим дуу дуучнаас их ур чадвар шаарддаг. Зарим нь бүр дуучинд нь таашаагдахгүй тохиолдол ч бий. Харин “Waving Flag” бол тэднээс өөр. Энэ дууг хүн бүр амандаа аялдаг. Жаахан хүүхдүүд ч түүртэх юмгүй дуулчихаж болдог нь хамгийн том давуу тал. Угтаа “Waving Flag” Гайтийн иргэдэд бусдын тусламжийн гар хэрэгтэй болсон үед төрсөн дуу. Тиймээс энэ дууны үгийг надаас биш, дэлхийн хүн төрөлхтний сэтгэл зүрхнээс ургасан гэж ойлгож болно” хэмээн ярилаа.
Тэрбээр Сомалийн нийслэл Могаишу хотноо 1978 онд төрсөн бөгөөд эх нутагт нь иргэний дайн дэгдэж байх үед өсөж, өндийсөн байна. Хүүхэд ахуй насныхаа хүнд хэцүү амьдралыг тэр бусдаас нуудаггүй. “ABCs” дуундаа цагаан толгой заалгахаасаа өмнө гар буу эзэмшиж сурсан тухайгаа өгүүлсэн байдаг.
1991 онд буюу 13 насандаа K’naan гэр бүлийн хамт нисэх онгоцны буудал хаагдахын өмнөх хамгийн сүүлийн нислэгт суун Нью-Йоркийг зорьсон гэдэг. Тэндээсээ Торонто руу нүүж, өнөөдрийг хүртэл амьдарч байгаа юм. Канад руу нүүсэн тухайгаа тэр “Мэдээж шинэ орчин, огт танихгүй хүмүүс дунд орох эхэндээ эвгүй байдаг байлаа. Гэхдээ би тэнд илүү тухтай байсан. Тэнд олон зуун Сомаличууд амьдардгаас гадна, манайх танайх гэсэн талцал байхгүй. Бүгд нийтийнх” хэмээн ярьсан.
Канадад ирсэн даруйдаа K’naan рэп дуунууд сонссоор англи хэл сурсан гэдэг. Гэхдээ хөгжмийн ертөнцөд хөл тавих гэсэн хүсэл нь эндээс эхлэлтэй гэж дүгнэх аргагүй. Түүнээс өмнө тэр шүлэг бичиж, гэр бүлийнхэндээ сонирхуулдаг байсан гэдэг.
К’naan: “Аав намайг яруу найрагч болох байх гэж боддог байсан хэмээн дурсдаг юм. Сомаличууд яруу найрагт дуртай. Би тэдний нэг учраас л дурласан хэрэг. Харин тэднээс ялгаатай нь би гэртээ үлгэр ярьдаг байсан. Энэ чадварыг Сомаличууд их үнэлж, хүндэтгэдэг юм шүү. Баасан гариг бүр айл саахалтаараа цуглаж, орой хоол хамт идэж, дараа нь нэгнээрээ үлгэр яриулдаг. Тэр нь их урт хоёр цаг гаруй үргэлжлэх нь ч бий. Яг л кинонд явж байгаа юм шиг л арга хэмжээ болдог байв. Би үлгэрчдийн нэг байсан юм”
Тэр 2002 онд дуучин Нэлли Фуртадогийн багийн гишүүн болох Жэрвис Черчтэй танилцсан нь урлагийн замд гараа болсон гэхэд хилсдэхгүй. Энэ тухайгаа “Тэр надад “Эндэхийн уран бүтээлчид нэг хэвд цутгасан мэт адилхан байдаг. Харин чи миний сонирхлыг их татаж байна” гэж хэлж байсан” хэмээн дурсав. Удалгүй тэд хамтран ажиллаж, K’naan-ы 2005 онд гаргасан “The Dusty Foot Philosopher” цомгийг хийсэн гэдэг. Үүнээс дөрвөн жилийн дараа “Troubadour” хэмээх цомог гаргасан нь “Junos” наадмаас оны шилдэг дуучин, хөгжмийн зохиолч хэмээх шагналыг авчирсан.

-“Troubadour” цомогтоо та “old school”-ын тухай дуулсан байсан. Хип хопын тухай төрсөн Таны анхны сэтгэгдэл гэж ойлгож болох уу? -Үнэндээ надад төрсөн анхны сэтгэгдлээс биш, миний авьяаснаас л төрсөн дуу байх. (инээв) Хуучны дуунууд бүгд л цаанаа нэг түүхтэй байдаг. Тэр нь миний сонирхлыг их татаж, тэр тухай дуулах хүсэл бадраасан.
-Хип хоп үүсэж хөгжиж байхдаа ямар нэгэн үйл явдлаас санаагаа авч, дуу зохиодог байсан бол орчин үед энэ байдал их чөлөөтэй болж, хүн бүр өөрийн хүссэн сэдвээр дуулж байна. Харин та хэрхэн дуугаа зохиодог вэ? -Би зүгээр л толгойд орсноо тэр дор нь үглэн, дуу болгоод бичүүлчихдэг. “Troubadour” цомогт багтсан дуунуудын үгийг гэхэд л би огт сууж бичээгүй. Санаанд орсноо тэр даруйд нь дуулж, бичүүлсэн. Энэ нь илүү сонирхолтой байдаг юм. Гэхдээ үүнийг freestyle гэж нэрлэх нь арай л оновчгүй санагдаж байна.
-Та дэлхийн олон орноор аяллаа. Бусад улс үндэстний зан заншлын онцлог уран бүтээлд тань нөлөөлдөг үү? -Тийм гэж бодож байна. Бурхны авралаар надад хэд хэдэн орноор аялж, амьдрах боломж олдсон. Хоорондоо эрч ялгаатай орчинд байна гэдэг амьдралын арвин туршлага хуримтлуулах боломж олгодог юм билээ. Энэ байдал ухааныг минь тэлсэн байх гэж бодогддог юм.

Мөрөөдлөөр жигүүрлэсэн Жастин Бибер

Эвлэгхэн хоолой, эгдүүтэй төрхөөрөө охидын зүрхийг шархлуулж, хөгжмийн ертөнцөд хүч түрэн орж ирсэн жаал бол Жастин Бибер. Түүний “My World” цомог 157 мянган хувь борлогдож, “Baby” дуу нь хэдэн Биллбордын жагсаалтыг хэдэн долоо хоног эзэгнэж, youtube.com сайтын хамгийн эрэлттэй бичлэгүүдийн нэг нь түүний клип болсоор нэлээд удлаа. Тэр ч байтугай барууны шар хэвлэлүүд Биберийг мөрдөж, ямар охин таалагддаг болох, хэнтэй зугаалж байгаа зэрэг шүтэн бишрэгч охидынх нь зүрхийг булгилуулах мэдээллийг цуглуулах боллоо. Тиймээс ч насанд хүрээгүй одын адармаатай амьдралын нууцыг дэлгэхээр “Нью-Йорк таймс” сонины сурвалжлагч түүнтэй уулзжээ.

Охидын шүтээн Бибер
Бүрэнхий болж байхад Биберийн ажил арайхийн өндөрлөж, Род-Айланд дахь “Providence” нэртэй радиогийн байрнаас гарлаа. Ээлжит нэгэн ярилцлага өндөрлөж байгаа нь тэр. Ингээд л тэр өрөөндөө бүгэж, нам гүмд умбана гэсэн үг биш. Орилж, хашгичсан шүтэн бишрэгч охидынх нь цуваа түүнийг угтан авна. Тэд бүр ээжийгээ дагуулан ирэхээ ч мартахгүй юм. Цугласан олны дундаас нэгэн эмэгтэй “Жастин, охин Элизабет минь чиний тоглолтыг үзнэ” хэмээн орилох нь тэр. Охид түүний зургийг авахаар утасныхаа камерыг Биберийн нүүрэнд аль болох ойртуулах гэж зүтгэнэ. “Хөл толгой нь олдохгүй энэ байдалд хамгийн их хүндрэл учруулдаг нь ээжүүд” хэмээн хамгаалагчдын нэг цөхөрсөн өнгө аясаар сонирхууллаа.

Цомоггүй гэхдээ шүтэн бишрэгчидтэй
Үнэндээ залуу дуучны авьяасыг анх шүтэн бишрэгчид нь олж харсан гэдэг. Тиймээс ч Жастин Бибер бол “Америкийн шүтээн”-ий ялагч Кэлли Кларксон, “Disney”-н бүтээгдэхүүн Майли, Жастин Тимберлэйк нараас тэс өөр замаар амжилтад хүрсэн авьяаслаг нэгэн. Түүнийг өнөөдрийн өндөрлөгт хүрэх шатыг фэнүүд нь тавилцсан гэхэд хилсдэхгүй. “My World” нэртэй анхны цомог нь өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард худалдаанд гарахаас ч өмнө Бибер “YouTube”-д хэдийнэ од болчихсон байсан. Бичлэгүүд нь олны анхаарлыг татаж, хамгийн эрэлттэйгээр шалгарч байсан учир түүний анхны цомог амжилт олно гэдэгтэй мэтгэх хүн байгаагүй биз. Үнэхээр ч фэнүүдийнх нь итгэж хүлээж, хөгжим судлаачдын таамаглаж байснаар “My World” нь “Billboard”-ын жагсаалтад зургаад бичигдэж, эл цомогт багтсан дөрвөн ч дуу нь шилдэг дууны жагсаалтад цахиур хагалсан.

Стрэтфордын энгийн жаал
Саяхныг хүртэл Жастин Онтарио дахь 30 мянган хүн амтай Стрэтфорд хэмээх жижигхэн хотод бөмбөг өшиглөж, хоккей тоглож гүйсэн энгийн хүү байсан. Тэр өөрийгөө төгөлдөр хуурч, гитарчин, эсвэл бөмбөрчин болно хэмээн итгэдэг байсан тул бөмбөрийн дугуйланд суралцаж, шүдээ угаах завсраа поп дууг даган гингэнэдэг байснаас өөрөөр дуулах гэж оролддоггүй байж. Харин түүний ээж Пэтти Маллет хүүгээ зөнч Самуэлийн хойт дүр болгохыг хүсэж, өдөр бүр залбирдаг байж. Ингээд л залуухан номлогч, сүмийн найрлын дуучин болох эсэхтэй
Одоогоос гурван жилийн өмнө Атлантагийн менежер хатагтай Маллете рүү залгаж, Жастиныг дуучин болгох хүсэлтэйгээ мэдэгдсэн гэдэг. Тиймээс ч өдгөө тэрбээр Атлантад ээжийн хамт амьдарч байгаа. Хөгжмийн ертөнцөд хөл тавьсан Бибер цоо шинэ гэр бүлтэй болсон бөгөөд тэднийхээ тусламжтай хоолойн хичээл заалгажн, “Island Def Jam” рекордст анхны бүтээлээ бичүүлж, R&B дуучин Usher-тай хамтран ажиллах болж. “Туслахууд” нь түүнд зөвхөн хэрхэн дуулахыг бус аливаа асуудалд хэрхэн хандах, шүүгээгээ ямар хэв маягийн хувцсаар дүүргэх, тэр ч байтугай хөдөлгөөн бүрийг нь нямбайлан зааж өгч.
Түүнийг Стрэтфордын жирийн нэгэн жаалаас хөгжмийн ертөнцийн шинэ үеийн төлөөлөл болох хүртэл хамт байсан Usher ярилцлагынхаа үеэр “Заримдаа тэр яг л миний бяцхан дүү эсвэл хүү шиг минь санагддаг. Хөгжмийн ертөнцөд хөл тавьж байгаа залууст ямар зовлон бэрхшээл тулгардгийн би сайн мэднэ. Харин надад алдрын оргилд гэрлийн хурдаар хүрэх боломж олдсон. Яг л тэр түүх одоо давтагдаж байна” гэж байсан удаатай.

Ахадсан ажил
Өөрчлөлтийн үедээ яваа өсвөр насны хөвгүүнийг халамжлах амаргүй. Тэр дундаа нэр хүнд өсөж яваа залууг “маллана” гэдэг бүр ч ярвигтай ажил. Энэ тухайд хатагтай Маллете “Аялан тоглолтын үеэр би түүнийг тайвшруулах гэж аргаа бардаг юм” хэмээсэн.
“Providence” радиогоос гарсан даруйдаа л тэр Лос-Анжелес руу нислээ. Улаан нүдэлсэн “жаал” их дэлгүүрийн өмнө цугласан 20 мянган хүнд зориулан мэдээлэл хийх гэж байгаа нь тэр. Эртнээс товлосон ийм арга хэмжээ байсхийгээд л зохион байгуулдаг аж. Гэхдээ өсвөр насны хөвгүүний хувьд энэ өдрийн цагийн хуваарь дэндүү ахадсаныг царайг нь хараад л ядах юмгүй мэдчихэж болно.

Дэггүй Бибер
Хэдийгээр тэр уран бүтээлч боловч хүүхэд насны томоогүй зангаа өнөөг хэр тавиагүй л байгаа. Ээлжит нислэгтээ бэлдэхийн оронд онгоцны буудлыг скэйтийн талбай болгон, тайзнаа гарахын өмнө видео тоглоом тоглон дүрсгүйтэх ч энүүхэнд. Бусад өсвөр насныханд тохиолддог бэрхшээл түүнд ч бас тулгардаг. Түүгээр барахгүй ээждээ зэмлүүлэн, түүнд нь бухимдах зэрэг Америк төдийгүй дэлхийн өнцөг булан бүрт байх айл гэрт гардаг үл ойлголцол тэдний гэрт өрнөдөг.
Тоглолтын өмнөхөн хатагтай Маллетийн “Жастиныг бариад аваарай. Түүнийг утсаа өгөхгүй бол цахилгаан шат руу бүүр оруул” хэмээн бие хамгаалагч Кенни Хэмилтонд үүрэгдэх дуу зочид буудлын үүдний өрөөгөөр нэг сонсогдох тохиолдол цөөнгүй гардаг аж.
Ээжийгээ үл тоомсорлодог байдлынх нь тухай гомдоллонгуй “Ямар ч 16 настай хөвгүүн ээжийнхээ дэргэд хоногийн 24 цаг байхыг хүсдэггүй биз дээ. Түүний адилаар ямар ч эх 16 настай хүүгийнхээ дэргэд цаг үргэлж байхыг хүсдэггүй” хэмээж байлаа.
Жастины ээж багадаа жүжигчин болохыг мөрөөддөг байж. Харамсалтай нь энэ төлөвлөгөө нь 18 насандаа хөл хүнд болж, Жастиныг олсноор талаар болсон байна. Хэдийгээр Жастины эцгээс холбоогоо тасалсан ч эх хүний үүргээ биелүүлэхээр хатагтай Маллет бүхий л хүчээ шавхсан гэдэг. Албан байгууллагуудад бага цалинтай аар саар ажил хийж, хоёр биенээ тэжээж байсан тэрбээр одоо л сэтгэл амарч байгаа гэхэд хилсдэхгүй.
Жастин 12 насандаа орон нутгийн авьяастнуудыг шалгаруулах тэмцээнд оролцож хоёрдугаар байрт шалгарсан нь түүний урлагт хөл тавих анхны гараа болсон. Үүнд урамшсан Биберийн гэр бүлийнхэн уралдааны бичлэгийг “YouTube” цахим хуудаснаа байршуулжээ. Тэр зун нь Жастин гитар тоглож суран Стрэтфордын театрын өмнө дуулдаг болжээ. Энэ бүхнийг түүний ээж “Бидний анхны аяллын зардлыг хүү минь дуулж олсон юм. Бид тэгэхэд Диснейлэнд орж билээ” хэмээн дурссан байдаг.

Авьяас бас Аз
Дэлхийн мянга мянган сонсогчид түүнийг азтай жаал гэдэг. Энэ нь ч аргагүй биз. Дуучин Usher, Chris Brown нарын дууг дуурайн дуулсан бичлэгээ “YouTube”-д тавих болсон түүний бичлэгийг хип хопын ертөнцийн маркетингийн менежер Скутер Браун санамсаргүй олоод харчихаж. Угтаа энэ алдаа байсан ч амжилт дагуулсан гэдэгтэй маргах хүн үгүй биз.
Театрын өмнө дуулж байгаа бичлэгийг нь таашаасан ноён Браун тэр дороо л ээжтэй нь холбоо барьж, уулзах хүсэлтэйгээ мэдэгдсэн байна. Гэнэтийн дуудлаганд цочирдсон Пэтти Маллет ирээдүйн поп хөгжмийн төлөөлөгчийн талаарх шийд гаргах гэж байгаагаа төсөөлсөн ч үгүй. Зөвхөн “Бурхан минь, би Танд хүүгээ өгье. Харин Та түүнийг минь номлогч юм уу сүмийн найрал дууч болгоорой” гэж залбирчээ.
Харин азтай алдааныхаа тухай Браун “Надад төрсөн анхны сэтгэгдэл бол “YouTube”-ийг ашиглан түүний нэр хүндийг улам өсгөх. Жастин яг л дэргэд нь хэн ч байхгүй юм шиг өөрийнхөөрөө дуулдаг. Энэ давуу талыг нь ашиглан хүүхдүүдийн сэтгэлд өөрийнхөөрөө тусгаж авах боломжийг бүрдүүлэн хүргэх ёстой гэдгийг би тэр дор нь ойлгосон” гэлээ.

Тимберлэйкийн анхаарлыг татсан жаал
Атлантад ирмэгцээ л студид өдрийг өнгөрөөх болсон түүнд энэ хотод шүтээнтэйгээ уулзах боломж олдсон аж. Өөрийнх нь дууг эвлэгхэн дуулах хүүг хараад Usher инээдээ барьж тэссэнгүй. Харин үүнийг нь үл анзааран Бибер дуулсаар л байж. Usher түүнийг “Түүний хоолой илбийн юм шиг гайхалтай. Хувийн араншин, төлөв нь ч тун сонирхолтой. Тэр хаана, хэрхэн байхаа мэддэг хэрсүү хүүхэд” хэмээн магтдаг бол Браун “Тэр аль хэдийнэ Жастин Тимберлэйкийн анхаарлыг татаад байгаа” хэмээн анхааруулсан. Тэр ч үнэн шүү. Тимберлэйк түүний аль хэдийнэ анхааралдаа авчихаад Лос-Анжелес руу тоглолтыг нь үзэхээр очсон.

Нууцаа дэлгэсэн төгсгөл
Цаг 22.00 дөхчихөж. Гэхдээ Биберийн багийнхан дтоглолтдоо бэлдэх ёстой учраасүүрээр Атланта руу нисэх ёстой. Гэхдээ үүндээ огтхон ч түүртсэн шинжгүй ярилцлагаа өндөрлүүлэх Жастин “Их хөдөлмөрлөх тусам илүү их амжилт олно. Энэ бол миний хувьд ердөө л эхлэл” хэмээн өөртөө итгэлтэй өгүүлж байх юм.
Түүнчлэн “Би хангалуун гэр бүлд өсөөгүй. Бидэнд хэзээ ч өөрсдийн байр байгаагүй. Харин одоо ээждээ сайхан байшин авч өгөхийг хүсэж байна” гэсэн юм.
Ярилцлагын төгсгөлд хамаг нууцаа дэлгэсэн тэр Атланта руу буцахаар яарч байгаагаа хэлэхээ ч мартсангүй. Тэнд очоод хийхээр төлөвлөсөн зүйл их байгаа учир. Тэднийхээ хажуугаар найзуудтайгаа уулзаж, видео тоглоом тоглох зав гаргах хэрэгтэй.
Уртаас урт зам хүлээж байгааг санасан бололтой түүний нүд гэрэлтэн “Жолоочийнхоо ур чадварыг сорих боломж олдох нь” хэмээн гарч одлоо.

Жорж Буш: 90 насны төрсөн өдрөөрөө шүхрээр бууна

Ярилцлагын хааны түүхэн нэвтрүүлгүүдийн нэгээр яах аргагүй АНУ-ын 41 дэх Ерөнхийлөгч эцэг Буш гэргийгтэйгээ оролцсон дугаарыг онцолдог. Техасын Хьюстон хот дахь Хьюстон зочид буудалд өрнөсөн ярилцлагыг “CNN” суваг онцлон, давтан хүргэжээ.
-Таны бие тэнхээ сайн уу? Барбара Буш: Сайн.
-Тэгээд юу тань өвдсөн юм бэ? Барбара Буш: Би чамд нэг зүйлийг зөвлөх үү. 70 хол давсан хүнээс биеийн байдлыг нь битгий асууж бай. Асуугаагүй байхад тэд өөрсдөө л өвчнөө тоочоод эхэлдэг юм. (инээв)
-Таныг саяхан түргэн тусламж дуудан, эмнэлэгт хүргэгдсэн гэж сонссон. Барбара Буш: Тийм ээ. Гэхдээ миний бие маш сайн байгаа.
-Тэгэхээр та ямар шалтгаанаар эмнэлэгт хэвтсэнээ хэлэхгүй байх нь ээ? Жорж Херберт Уолкер Буш (АНУ-ын 41 дэх Ерөнхийлөгч): Түүнд хэлчих ээ.
Барбара Буш: Үгүй дээ, би хэлэхгүй.
-Таны зүрх өвдсөн юм уу? Барбара Буш: Үгүй дээ. Миний зүрхний хавхлагийг гахайнхаар нөхсөн. Тийм болохоор зүрхний талаар санаа зовох зүйлгүй болсон.
-Тэгэхээр танд хиймэл хавхлаг биш, гахайнхыг нөхөж суулгасан байх нь ээ? Барбара Буш: Аль илүү тохирохыг нь сонгосон хэрэг.
-Тэр ч тийм байх шүү. Харин Жорж таны бие сайн байгаа юу? Жорж Буш: Муугүй байна. Одоохондоо хөлнөөсөө салчихаагүй байна. Энд ирэх гэж яаж зүдэрснийг чи өөрөө харсан шүү дээ. Хөл доголсон маань Паркинсонитисоос болж байгаа юм. Энэ нь Паркисоны өвчний анхан шат гэсэн үг л дээ. Ийм өвчтэй хүмүүс тэнцвэрээ олох чадвараа бага багаар алддаг юм.
-Тэгэхээр та тоглож чадахгүй байгаа байх нь ээ? Жорж Буш: Паркинсоны өвчтэй хүмүүс ямар ч төрлийн спортоор хичээллэх чадваргүй болдог. Хэдийгээр спортоо орхисон ч амьдрал муугүй л байна. Ямар нэг өвчин, зовиургүй байгаадаа л их баярладаг юм. Нам гүм орчинд бид амьдарсаар л байна даа, Ларри минь.
-Гэхдээ танд нам гүм амьдрал дэндүү уйтгартай санагдахгүй байна уу. Та чинь саяхныг хүртэл шүхрээр бууж явсан хүн шүү дээ. Барбара Буш: Шүхрээр буухыг бол чадаж байгаа шүү.
Жорж Буш: 2014 оны зургадугаар сарын 12-нд миний 90 насны ой болох юм. Тэр өдөр шүхрээр бууна гэж төлөвлөж байгаа. Гэхдээ намайг ганцаараа буухыг зөвшөөрөхгүй байх л даа. Энэ чинь хатуу дэг сургуультай арми шүү дээ.
-Би тантай хамт шүхрээр буухыг хүссэн боловч эмч маань огт зөвшөөрөөгүй. Жорж Буш: Би тэр өдрийг тод санаж байна.
Барбара Буш: 2014 онд би түүнтэй хамт шүхэрдэж ч магадгүй шүү. (инээв)
-Тэгэхээр та тоглоогүй байх нь ээ. Үнэхээр 90 насныхаа төрсөн өдрөөр шүхэрдэх бодолтой байгаа юм уу? Жорж Буш: Бүр бүх зүйлээ төлөвлөчихсөн байгаа шүү. Би “Golden Knights”-ынхантай хамт шүхрээр бууна.
-Удирдах ажлаасаа холдчихсон болохоор сэтгэл амар сайхан байна уу, эсвэл ажлаа үгүйлэх юм уу? Жорж Буш: Ажлаа орхисноос хойш их олон жил болсон байна шүү дээ. Тиймээс одоо тэр бүр үгүйлэхээ больсон. Учир нь хүү маань миний ажлыг үргэлжлүүлэх, эх орныхоо төлөө зүтгэж байна. Энэ нь надад одоо ч ажлаа хийж байгаа юм шиг сэтгэгдэл төрүүлдэг.
Гэхдээ би ажлаа санадаггүй. Ялангуяа өглөө бүр Цагаан ордон руу явдаг зуршлаа огт үгүйлдэггүй. Гагцхүү Ерөнхийлөгч байсан үеэ л их санадаг. Учир нь би Ерөнхийлөгчийн ажилдаа дуртай. Хүмүүст өөрийн чадах хэрээр тусалж, тэдний асуудлыг шийднэ гэдэг миний хамгийн дуртай ажил. Бүр гайхалтай сайхан ажил гэсэн ч болно. Гэхдээ тэр бүхэн хэдийнэ ард улиран хоцорч, түүхэн болон үлдэж дээ.
-Хүү тань дурсамж ном бичиж байгаа гэсэн. Тэр талаар ямар бодолтой байна вэ? Жорж Буш: Тэр сайхан санаа сэдсэн байна билээ. Надад ном нь их таалагдаж байгаа шүү. Ерөнхийлөгч байх хугацаандаа яагаад тийм хэцүү шийдвэр гаргаснаа болон тухайн үед юу мэдэрч, бодож байсна чин сэтгэлээсээ бичсэн болохоор тэр. Их сайхан бүтээл болсон.
-Харин та хэрхэн дүгнэж байгаа вэ? Барбара Буш: Надад их таалагдаж байгаа. Миний бодлоор өөрийн дотоод ертөнцөө тэр чигт нь номоороо илэрхийлсэн шиг санагдсан. Тэр өөрийн намтараа бичихийг зорилгоо болголгүй, Цагаан ордонд амьдрах ямар байдгийн бусдад ойлгуулахыг хүссэн болов уу. Иргэдийн олонх нь тэнд байнга ямар нэгэн шуурга дэгдэж, тэр бүрт нь бүхнийг хаяад явчихаж болдоггүй, бүхий л ачааг нуруун дээрээ тохдог, асуудлыг шийдэх амаргүй байдгийг мэдэхгүй.
-Хүү тань номоо хэвлүүлэхээсээ өмнө танд уншуулсан уу? Барбара Буш: Үгүй дээ. Харин надтай холбоотой хоёр ч үйл явдлын тухай номондоо дурдаж болох эсэх талаар зөвшөөрөл авсан.
-Тэр юун тухай дурдахыг хүссэн юм бэ. Таны хүүхдээ алдсан тухай юу? Барбара Буш: Тийм ээ. Энэ үйл явдал миний төдийгүй хүүхдүүдийн маань хувьд хамгийн хүнд үе болсон. Тиймээс энэ тухай хүн бүр л дурсамж номондоо дурдахыг хүсдэг. Жорж энэ тухай дурсахыг хүссэн анхны хүн нь биш. Харин Робины үхэл амьдралд минь хүчтэй нөлөөлсөн тул тэр тухай олон нийтэд дэлгэхийг өмнө нь зөвшөөрдөггүй байсан.
-Таныг хүүгээ сайн улстөрч гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөггүй гэх утгатай нийтлэл цөөнгүй удаа хэвлэгдэж байсан. Харин та энэ тухай хэзээ ч тайлбар хийж байгаагүй. Эдгээр нийтлэлүүд үнэн үү? Жорж Буш: Худал.
-Таныг түүнтэй санал нийлдэггүй гэлцдэг. Жорж Буш: Мэдээж бидэнд санал зөрөх үе цөөнгүй гардаг. Тэр ч байтугай ээжтэйгээ ч санал зөрж байдаг. Тэр миний оролцоогүйгээр хоёр ч удаа нэгдсэн улсын Ерөнхийлөгчөөр сонгогдсон.
Үнэн гэвэл хүү маань өөрийг нь тойрон хүрээлсэн, итгэл хүлээлгэсэн хүмүүстэй. Тэд түүний үзэл бодол, юу хийснийг сайн мэднэ. Магадгүй таны бодож байгаагаас ч олон хүн түүнийг дэмждэг байх. Харин би бол ердөө л ямар нэгэн байр суурь, үзэл баримтлал дагаагүй жирийн ажиглагч. Би түүний хайртай аав нь. Тэдгээр нийтлэлүүд ямар зорилготойг мэдэхгүй. Сэтгүүлчид нь хаанаас ямар баримт олоод тийн бичиж байгааг нь ч гадарлахгүй байна.
-Бага Бушийг тан руу залгаасай гэж хүсдэг үү? Жорж Буш: Үгүй дээ. Тэгж бодож байгаагүй.
Барбара Буш: Хүү маань байнга бидэн рүү залгадаг шүү дээ.
-Та өөрийгөө толинд харахад ямар бодол төрдөг вэ. Америкийн түүхэнд хооронд нь жишиж болмоор дөрвөн гэр бүл байдаг гэж би боддог. Барбара Буш: Тэднээсээ нэрлээч.
-Адам, Рузвельт, Кеннеди болон Бушийнхан. Тэднийг угсаа залгамжлан төр барилцсан гэж нэрлэсэн ч болох байх. Барбара Буш: Ахадсан магтаал байна шүү, Ларри.
-Та толинд хараад өөрийгөө тэгж дүгнэж байсан уу? Жорж Буш: Угсаа залгамжилсан төр баригч гэж үү? Үгүй дээ.
Барбара Буш: Хэзээ ч тийм бодол төрж байсангүй.
-Танай хүүхдүүд үргэлж ийм ижилхэн амжилт гаргадаг байсан уу. Хоёр нь мужийн амбан захирагчаар, нэг нь Ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байсан. Жорж Буш: Тийм ээ. Тэд бүр бага байхаасаа л адилхан амжилт гаргадаг байв. Энэ нь тэдний бие биенээ хайрлаж хүндэлдэг, хоорондоо ойр дотно байдгийн ач тус болов уу.
-Улс төрийн тухай жаахан ярилцвал ямар вэ. 2012 оны сонгуульд танайхнаас өрсөлдөх болов уу. Жеб сонгуулийн талаар ямар бодолтой байгаа бол? Жорж Буш: Би түүнийг өрсөлдөнө гэж бодохгүй байна. Гэхдээ би түүнийг сайн Ерөнхийлөгч болно гэдэгт итгэлтэй байдаг. Аав нь учраас магтаж байгаа юм биш шүү.
Нэгдүгээрт тэр сайн хүн. Хоёрдугаарт амбан захирагч байх хугацаандаа муугүй улстөрч гэдгээ таниулсан. Тэр хэт даврагч биш. Өөрийнх нь нэр хүндийг унагах мэдээллийг үгүйсгэхээр улайран тэмцдэггүй. Иргэд ч түүнийг дэмждэг. Гэхдээ тэр Ерөнхийлөгч болохыг хүсэхгүй байгаа.
-Ерөнхийлөгч Обамагийн талаар та ямар бодолтой явдаг вэ? Жорж Буш: Хувь хүнийхээ хувьд тэр надад таалагддаг. Вашингтон руу ажлаар явах үедээ түүнтэй танилцаж байснаа би тод санаж байна. Гэхдээ ямар ажлаар нийслэл хотыг зорьсоноо мартчихаж.
Түүний дараа тэр номын санд минь зочилж, надтай их эелдэг яриа өрнүүлсэн. Тэр үед л их сайн төлөвшсөн залуу байна гэх бодол өөрийн эрхгүй төрсөн.
-Харин та Мишелийг юу гэж дүгнэдэг вэ? Барбара Буш: Тэр надад таалагддаг. Сэтгэл татам бүсгүйн дээр бичиг үсэгт нийтээр суралцах болон хүүхдүүдийн эрүүл мэндийн асуудалд онцгой анхаардаг нь миний сэтгэлд их нийцдэг. Зан аашийн хувьд ч эелдэг, найрсаг нэгэн. Обамагийнханд шүүмжлэх өө үгүй шүү дээ.